Genus
Classification
Andrenidae
Alocandreninae
Andreninae
Andrena
Belgium
European Bees
World
Calliopsini
Melitturgini
Flavomeliturgula
European Bees
Gasparinahla
European Bees
Melitturga
European Bees
Meliturgula
European Bees
Plesiopanurgus
European Bees
Nolanomelissini
Oxaeinae
Panurgini
Avpanurgus
European Bees
Camptopoeum
European Bees
Clavipanurgus
European Bees
Flavipanurgus
European Bees
Panurginus
European Bees
Panurgus
European Bees
Simpanurgus
European Bees
Perditini
Protandrenini
Protomeliturgini
Apinae
Ancylaini
Ancyla
European Bees
Tarsalia
European bees
Anthophorini
Amegilla
European Bees
Anthophora
Belgium
European Bees
Habropoda
European bees
Apini
Apis
Belgium
World
Bombini
Bombus
Armorica
Belgium
European Bees
Turkey
Centridini
Ctenoplectrini
Emphorini
Ericrocidini
Eucerini
Cubitalia
European Bees
Eucara
Africa
Eucera
Belgium
France
Tetralonia
Africa
Belgium
Tetraloniella
Africa
Madagascar
Euglossini
Exomalopsini
Isepeolini
Melectini
Melecta
Belgium
Euopean bees
Thyreomelecta
European bees
Thyreus
Belgium
European bees
Meliponini
Osirini
Epeoloides
Belgium
France
Protepeolini
Rhathymini
Tapinotaspidini
Tetrapediini
Bethylidae
Belgium
Colletidae
Colletinae
Colletes
Belgium
West-European
Diphaglossinae
Euryglossinae
Hylaeinae
Hylaeus
Xeromelissinae
Crabronidae
Crabroninae
Crabro
Belgium - France
Bembix
Philanthus
Halictidae
Augochlorini
Halictini
Eupetersia
Africa - Asia
Halictus (Halictus)
European Bees
Halictus (Seladonia)
Belgium
European Bees
Halictus (Vestitohalictus)
European Bees
Lasioglossum (Afrodialictus)
Africa
Lasioglossum (Dialictus)
European Bees
Palaearctic
Lasioglossum (Evylaeus)
Belgium
European Bees
Palaearctic
Lasioglossum (Ipomalictus)
Africa - Asia - Madagascar
Lasioglossum (Lasioglossum)
Belgium
European Bees
Mediterranean Basin
Lasioglossum (Mediocralictus)
Africa
Lasioglossum (Sellalictus)
Africa
Patellapis (Chaetalictus)
Africa
Sphecodes
Belgium
European Bees
Old World
Thrinchostoma
Africa - Madagascar
Nomiinae
Crocisaspidia
Africa - Asia - World
Nomia
Africa - Asia
Nomiapis
European Bees
Palaearctic
Nubenomia
Africa
Pseudapis
Africa - Asia
Trinomia
Africa
Nomioidinae
Cellariella
Ceylalictus
Africa
European Bees
Nomioides
Africa
European Bees
Rophitinae
Dufourea
Belgium
European Bees
Palaearctic
Rhophitoides
Belgium
European Bees
Palaearctic
Rophites
Belgium
European Bees
Palaearctic
Systropha
European Bees
World
Megachilidae
Anthidiini
Anthidiellum
Belgium
Athidium
Belgium
Dioxyini
Dioxys
Belgium
Fideliinae
Fideliini
Pararhophitini
Lithurgini
Megachilini
Chalicodoma
Africa
Coelioxys
Belgium
Creightonella
Africa
Megachile
Africa
Belgium
Osmiini
Chelostoma
Belgium
Melittidae
Dasypodaini
Dasypoda
Belgium
European Bees
Palaearctic
Meganomiinae
Ceratomonia
Africa
Meganomia
Africa
Pseudophilanthus
Africa
Uromonia
Africa
Melittinae
Macropis
Belgium
European Bees
Holarctic
Melitta
Belgium
European Bees
Palaearctic
Promelittini
Promelitta
Africa
Sambini
Nomadinae
Ammobatini
Ammobates
Belgium
Ammobatoidini
Biastini
Biastes
Belgium
Brachynomadini
Caenoprosopidini
Epeolini
Hexepeolini
Neolarrini
Nomadini
Townsendiellini
Sphecidae
Ammophilini
Ammophila
Belgium
Stenotritidae
Xylocopinae
Allodapini
Allodape
Africa
Braunsapis
Africa
Compsomelissa
Africa
Exoneuridia
European Bees
Ceratinini
Ceratina
European Bees
Manueliini
Xylocopini
Xylocopa
Africa
European Bees
France
European Bees
Apinae
Amegilla
Ancyla
Anthophora
Cubitalia
Bombus
Epeoloides
Eucera
Habropoda
Melecta
Tarsalia
Tetralonia
Tetraloniella
Thyreomelecta
Nomadinae
Xylocopinae
Ceratina
Exoneuridia
Xylocopa
Andrenidae
Andreninae
Panurginae
Avpanurgus
Camptopoeum
Clavipanurgus
Flavipanurgus
Flavometiturgula
Gasparinahla
Meliturgula
Melliturga
Panurginus
Panurgus
Plesiopanurgus
Simpanurgus
Halictidae
Ceylalictus
Dufourea
Halictus (Halictus)
Halictus (Seladonia)
Halictus (Vestitohalicus)
Lasioglossum (Dialictus)
Lasioglossum (Evylaeus)
Lasioglossum (Lasioglossum)
Nomiapis
Nomioides
Rhophites
Rhophitoides
Sphecodes
Systropha
Megachilidae
Melittidae
Dasypoda
Macropis
Melitta
Regional projects
Africa
Arctic INTER-ACT
Alaska - TOOLIK 2014-2015
Nunavuk - KUUJJUARAPIK-SALLUIT 2018
Siberia Saka - SPASSK - CHOKURDAKH 2019
Siberia Yamalo-Nenetstia - KHANIMEI 2017
Sweden - ABISKO 2013-2014-2015
Sweden - TARFALA 2014
Yukon - KLUANE LAKE 2016
Belgium
BELBEES project: Belgian Apoidea
Brussels
France
Aquitania
Armorica
Main Project
Madagascar
Morocco
SAPOLL
Atlas des bourdons - Hommelatlas
BD SAPOLL - SAPOLL Database
Turkey
World
Team
Publications
Main references
From Umons team
From Gembloux agro bio tech team
From other members
OSMIA
Photos Gallery
Hymenopterists
Links
OSMIA
World
Africa
Aquitania
Arctic
Arctic Bumblebees
Armorica
Asia
Belgium
Brussels
Chrysididae
European bees
France
Guyana
Madagascar
Morocco
SAPOLL
Turkey
USA
Wasps
last pictures
Upload a photo
Login
Adresses
:
Laboratoire de Zoologie
(Prof. P. Rasmont)
contact:
P. Rasmont
Université de Mons
Avenue du Champ de Mars, 6
B-7000 Mons
Unité d'Entomologie fonctionnelle
et évolutive
(Prof. E. Haubruge)
contact:
F. Francis
Gembloux Agro Bio Tech
Passage des Déportés, 2
B-5030 Gembloux
Other page(s) about the genus
Bombus
:
Armorica
-
Belgium
-
European bees
author(s) : Pierre Rasmont, A. Murat Aytekin, Osman Kaftanoğlu & Didier Flagothier
The bumblebees of Turkey
19 June 2009
This Atlas of the bumblebees of Turkey was initiated by the NATO SfS Program TU-POLLINATION Project between the University of Cukurova (Adana, Turkey) and the Universite de Mons-Hainaut (Belgium), in 1994. It was thereafter supported by several TÜBITAK (Turkey), FNRS-FRFC (Belgium) and Hacettepe University (Ankara, Turkey) funds and the own ressources of the universities involved. It is the results of joint research of the Universite de Mons-Hainaut, Hacettepe University and Cukurova University.
Most important collections have been studied, but the main one was the Dr. W. F. Reinig's collection in the Zoologisches Staatsammlung München, that was entirely revised by Pierre Rasmont. The foraging plants were identified in first approximation in the field by PR thereafter by Prof. J. Lambinon (ULg, Belgium) and Dr. D. Podlech (München), for
Astragalus
.
Cet Atlas des bourdons a été initié par le projet OTAN du programme SfS TU-POLLINATION qui a été mené par l'Université de la Cukurova (Adana, Turquie) et l'Université de Mons-Hainaut, en 1994. Par après, il a été soutenu par plusieurs subventions TÜBITAK (Turquie), FNRS-FRFC (Belgique), et par les ressources propres des universités impliquées. C'est le résultat d'une recherche conjointe de l'Université de Mons-Hainaut, de l'Université Hacettepe et de l'Université de la Cukurova. Les collections les plus importantes ont été étudiées mais la principales a été celle du Dr. W. F. Reinig, maintenant intégrée à la Zoologisches Staatsammlung München. Cette collection a été entièrement révisée par Pierre Rasmont. Les plantes butinées ont été identifiées en première approximation (sur le terrain) par Pierre Rasmont et puis ensuite par le Prof. J. Lambinon (ULg, Belgique) et le Dr. D. Podlech (München), pour les
Astragalus
.
Türkiye'nin Bombus Arilari Atlasi NATO SfS Programi TU-POLLINATION Projesi cercevesinde Cukurova Universitesi (Adana, Turkiye) ve Mons-Hainaut Üniversitesi (Belçika) arasinda 1994 de yapilan bir protokol ile baslamistir. Daha sonraki yillarda TÜBITAK (Türkiye), FRFC (Belçika) ve Hacettepe Universitesi (Ankara, Turkey) destekleri ile isbirligi devam ettirilmistir.
Proje kapsamında çok farklı kolleksiyonlar incelenmişse de tamamı Pierre Rasmont tarafından düzenlenmiş olan Dr. W. F. Reinig'in Zoologisches Staatsammlung Münih'te bulunan kolleksiyonu temel alınmıştır.
Arıların ziyaret ettikleri bitki türleri arazi çalışmaları sırasında önce Pierre Rasmont tarafından teşhis edilmiş daha sonra detaylı çalışmalar Prof. J. Lambinon (ULg, Belçika) ve
Astragalus
için de Dr. D. Podlech (Münih) tarafından yapılmıştır.
Pierre Rasmont, Université de Mons, Place du Parc 20, B-7000 Mons (Belgium)
A. Murat Aytekin, Hacettepe University, Faculty of Science, Department of Biology, 06800 Beytepe/Ankara, Turkey
Osman Kaftanoglu, Cukurova University, Faculty of Agriculture, 01330 Adana, Turkey; present address: School of Life Sciences, Arizona State University, Tempe, AZ. 85287-4501, USA
Didier Flagothier, Federal Science Policy office, Department of International Co-ordination, Rue de la science 8, B-1000 Brussels (Belgium)
Last update: 7.VI.2010
Citation:
Rasmont P., Aytekin A.M., Kaftanoğlu O. & Flagothier D., 2009.
The bumblebees of Turkey
. Atlas Hymenoptera, Université de Mons, Gembloux Agro-Biotech, Mons, Gembloux, http://www.atlashymenoptera.net/page.aspx??ID=103
Bombus
Latreille
Turkey
maps
pictures
Bombus (Alpigenobombus) wurflenii
Radoszkowski 1859
Bombus wurflenii
is a very characteristic species. The 5-toothed mandibulae and the short genae of the female make it difficult to confuse with other bumblebees. It shows also a conspicuously shaggy coat.
In the Balkan (Reinig, 1972), the range is 1300 to 2100 m. In Anatolia, where
wurflenii
is found in the woody and wet northern mountains, Özbek (1997) mentions a range of 1800 to 2600m. We found the species between 1600 and 2570 m, with 80 % of the catch between 1850 and 2200 m.
B. wurflenii
may thus be regarded as rather stenothermic.
In Anatolia, Özbek (1997) mentions
Campanula rapunculoides
,
Cirsium
sp.,
Lamium album
,
Salvia
sp.,
Thymus fallax
,
Trifolium pratense
,
Fragaria vesca
,
Potentilla
spp.,
Rubus idaeus
. We collected only 20 specimens on
Vicia cracca
(6), Scrophulariaceae (5),
Symphytum asperum
(3),
Bartsia alpina
(2),
Cirsium
cf.
obvallatum
(1),
Stachys balansae
(1),
Trifolium ochroleucon
(1) and
Vicia villosa
(1).
B. wurflenii
mainly chooses gamopetalous flowers –
Vaccinium
, Labiatae, Scrophulariaceae – or flowers with deep corollas as the Leguminosae.
Bombus wurflenii
est une espèce très caractéristique. Les mandibules à 5 dents et les joues courtes de la femelle la rendent difficile à confondre avec d'autres bourdons. L'espèce présente aussi un pelage nettement plus hirsute que chez les autres espèces.
Dans les Balkans, (Reinig, 1972), la gamme d'altitudes est 1300-2100 m. En Anatolie, où
wurflenii
se trouve dans les montagnes humides et boisées au nord, Özbek (1997) donne une gamme d'altitudes de 1800 à 2600m. Nous avons trouvé l'espèce entre1600 et 2570 m, avec 80 % des observations entre 1850 et 2200 m.
B. wurflenii
peut donc être vu comme une espèce assez sténotherme.
En Anatolie, Özbek (1997) mentionne les fleurs butinées suivantes
Campanula rapunculoides
,
Cirsium
sp.,
Lamium album
,
Salvia
sp.,
Thymus fallax
,
Trifolium pratense
,
Fragaria vesca
,
Potentilla
spp.,
Rubus idaeus
. Nous l'avons trouvé (20 spécimens) sur
Vicia cracca
(6), Scrophulariaceae (5),
Symphytum asperum
(3),
Bartsia alpina
(2),
Cirsium
cf.
obvallatum
(1),
Stachys balansae
(1),
Trifolium ochroleucon
(1) et
Vicia villosa
(1).
B. wurflenii
choisit surtout les fleurs gamopétales,
Vaccinium
, Labiatae, Scrophulariaceae, ou les fleurs avec une longue corolle.
Bombus wurflenii
çok karakteristik özellikleri olan bir türdür. 5-dişli mandibulanın varlığı ve dişilerde kısa gena görülmesi diğer bombus arılarıyla karışmasını önler. Bunun dışında tüyler oldukça dağınıktır.
Balkanlar’da (Reinig, 1972) 1300’den 2100 metreye kadar görülmüştür. Anadolu’da
wurflenii
kuzeydeki dağlarda rutubetli ve ormanlık alanlarda tespit edilmiştir, Özbek (1997) 1800 ile 2600 metrede bulunduğunu ifade etmektedir. Biz bu türü 1600 ile 2570 metre aralığında ve yaklaşık %80’ini de 1850 ile 2200 metre aralığındaki yükseltilerde yakaladık. Bu nedenle
B. wurflenii
’nin stenotermik olduğunu söylemek mümkündür.
Anadolu’da Özbek (1997) bu türü
Campanula rapunculoides
,
Cirsium
sp.,
Lamium album
,
Salvia
sp.,
Thymus fallax
,
Trifolium pratense
,
Fragaria vesca
,
Potentilla
spp.,
Rubus idaeus
üzerinde tespit ettiğini ifade etmektedir. Biz çalışmalarımız sırasında yalnızca 20 örneği
Vicia cracca
(6), Scrophulariaceae (5),
Symphytum asperum
(3),
Bartsia alpina
(2),
Cirsium
cf.
obvallatum
(1),
Stachys balansae
(1),
Trifolium ochroleucon
(1) ve
Vicia villosa
(1)’den topladık.
B. wurflenii
Vaccinium
, Labiatae, Scrophulariaceae gibi gamopetalik çiçekleri ya da Leguminosae gibi derin korollalı çiçekleri tercih etmektedir.
Bombus wurflenii
Main sources : Reinig W.F. & Rasmont P.
Last update : 18.01.2008
Reinig W.F. & Rasmont P., 1988. - Beitrag zur Kenntnis der Bergwaldhummel Alpigenobombus wurfleini (Radoszkowski, 1859)(Hymenoptera, Apidae, Bombinae). Spixiana, München, 11(1): 37-67.
Bombus wurflenii wurflenii Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour pattern
Bombus wurflenii wurflenii
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye, Trabzon, Zigana geçidi 40°38'N 39°24'E 2080m
Bombus (Bombus) cryptarum
(Fabricius, 1775)
B. cryptarum
is hard to recognise and has been regarded as a valid species only recently (Rasmont, 1981) - and then not by everyone. This explains why it has been explicitly dealt with in rather few articles.
In Anatolia, Özbek (1997) mentions an altitudinal range of 1600 to 2800 m, Rasmont & Flagothier (1996), a range of 1770 to 3000 m, with 80 % of the catch between 1850 and 3000 m. In this region, the taxon is clearly alpine.
Rasmont (1988) regards
B. cryptarum
as a forest species in the French Massif Central. The same is not true for the higher stages of the Alps, the Balkan and Anatolia, where the species lives on open ground and even in steppic surroundings.
In E. Anatolia, the authors observed that
B. cryptarum armeniensis
is most often associated with
B. alagesianus
,
B. erzurumensis
,
B. oezbeki
and
B. melanurus
. All of them are characteristic of the alpine steppic stage.
In Anatolia, for
B. cryptarum armeniensis
, Özbek (1997) lists 64 plant species, mainly
Anchusa azurea
Miller,
A. officinalis
L.,
Centaurea glastifolia
L.,
Cephalaria alpina
(L.) Roemer & Schultes,
Cirsium arvense
(L.) Scop.,
Epilobium angustifolium
L.,
Gentiana gelida
,
Lamium album
L.,
Lotus corniculatus
L.,
Trifolium repens
L.,
Taraxacum androssovii
and
Vaccinium myrtillus
L. We found 15 plant taxa, mainly
Campanula
cf.
tridentata
Schreber (30 cases),
Cephalaria
cf.
procera
Fisch. & Lall. (9),
Vicia pannonica
Crantz (7) and
Symphytum asperum
Lepechin (6).
While it shows a clear preference for Ericaceae in N and W Europe, in the alpine steppic areas where it lives in Asia Minor,
B. cryptarum
may probably be regarded as an opportunist, just as
B. lucorum
and
B. terrestris
.
B. cryptarum
est difficile à identifier et il n'a été reconnu comme une espèce valide que depuis assez récemment (Rasmont, 1981), et encore, pas par tous. Ceci explique pourquoi il n'est que peu cité explicitement dans la littérature.
En Anatolie, Özbek (1997) mentionne une gamme d'altitude de 1600-2800 m, Rasmont & Flagothier (1996), une gamme de 1770-3000 m, avec 80 % entre 1850 et 3000 m. L'espèce est donc clairement alpine dans cette région.
Rasmont (1988) considère
B. cryptarum
comme une espèce de forêts dans le Massif Central. Ce n'est certainement pas le cas dans les étages supérieurs des Alpes, des Balkans ou de l'Anatolie où l'espèce vit dans des milieux ouverts et même franchement steppiques.
Dans l'est de l'Anatolie, les auteurs ont observé que la ssp.
B. cryptarum armeniensis
est le plus souvent associée avec
B. alagesianus
,
B. erzurumensis
and
B. melanurus
, les bourdons les plus représentatifs de l'étage alpin steppique d'Anatolie.
Pour
B. cryptarum armeniensis
, Özbek (1997) donne 64 espèces de plantes butinées, dont surtout
Anchusa azurea
Miller,
A. officinalis
L.,
Centaurea glastifolia
L.,
Cephalaria alpina
(L.) Roemer & Schultes,
Cirsium arvense
(L.) Scop.,
Epilobium angustifolium
L.,
Gentiana gelida
,
Lamium album
L.,
Lotus corniculatus
L.,
Trifolium repens
L.,
Taraxacum androssovii
and
Vaccinium myrtillus
L. Nous l'avons trouvé sur 15 taxons botaniques, surtout
Campanula
cf.
tridentata
Schreber (30),
Cephalaria
cf.
procera
Fisch. & Lall. (9),
Vicia pannonica
Crantz (7) and
Symphytum asperum
Lepechin (6).
Alors que dans le nord et l'ouest de l'Europe, il montre une claire préférence pour les Ericaceae, dans les steppes alpines où il habite en Asie Mineure,
B. cryptarum
peut probablement être considéré comme opportuniste; tout comme
B. lucorum
et
B. terrestris
.
B. cryptarum
teşhisi zor bir türdür ve yalnızca kısa bir süre önce ayrı bir tür olarak kabul edilmiştir (Rasmont, 1981). Bu nedenle bu tür hakkında görece az sayıda çalışma bulunmaktadır.
Anadolu’da Özbek (1997) 1600 ile 2800 metre yükseklik aralığını verirken, Rasmont & Flagothier (1996) 1770 metre ile 3000 metre yükseklik aralıklarında kayıt bildirmiş ve yakalanan örneklerin de %80’i 1850-3000 metre aralığından toplanmıştır. Bu bölgede takson belirgin şekilde alpiniktir.
Rasmont (1988)
B. cryptarum
’u Fransa Massif Central Ormanları’nda bir orman türü olarak vermiştir. Ancak aynı durum türün açık alanlarda hatta stepik koşullarda yaşadığı Alpler, Balkanlar ve Anadolu için geçerli değildir.
Doğu Anadolu Bölgesi’nde araştırmacılar
B. cryptarum armeniensis
alttürünün genellikle
B. alagesianus
,
B. erzurumensis
,
B. oezbeki
ve
B. melanurus
türleri ile birlikte bulunduğunu gözlemlemişlerdir. Bu türlerin tamamı alpin stepik alanlar için karakteristiktirler.
Anadolu’da
B.cryptarum armeniensis
için Özbek (1997) 64 bitki türünü listelemiştir. Bunların başlıcaları
Anchusa azurea
Miller,
A. officinalis
L.,
Centaurea glastifolia
L.,
Cephalaria alpina
(L.) Roemer & Schultes,
Cirsium arvense
(L.) Scop.,
Epilobium angustifolium
L.,
Gentiana gelida
,
Lamium album
L.,
Lotus corniculatus
L.,
Trifolium repens
L.,
Taraxacum androssovii
ve
Vaccinium myrtillus
L.'dir. Biz çalışmalarımız sırasında 15 bitki taksası belirledik. Bunlar
Campanula
cf.
tridentata
Schreber (30 örnek),
Cephalaria
cf.
procera
Fisch. & Lall. (9),
Vicia pannonica
Crantz (7) ve
Symphytum asperum
Lepechin (6)’dir.
B. cryptarum Kuzey ve Batı Avrupa’da Ericaceae türlerini tercih ederken, Küçük Asya olarak bilinen bölgede yaşadığı alpin stepik alanlarda tıpkı
B. lucorum
ve
B. terrestris
gibi fazla seçici olmayan bir türdür.
Bombus cryptarum
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 23.01.2008
Bombus cryptarum armeniensis Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus cryptarum armeniensis
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye/Artvin/Murgul/Egrisu Yaylasi 2295 m
Bombus cryptarum armeniensis Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye, Artvin, Damar, track to Egrisu yayla
41°07'38"N 41°31'02"E 2288m
Swertia sp.
Bombus cryptarum armeniensis Male
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye/Artvin/Murgul/Egrisu Yaylasi 2295 m
Bombus cryptarum armeniensis Male
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye, Erzincan, Kolçekmezdagi geçidi
39°49'48"N 39°31'40"E 2106m
S/ Cephalaria cf. procera
Bombus (Bombus) lucorum
(L., 1761)
B. lucorum
has been distinguished from
B. terrestris
by most authors for almost a century and this distinction is no more disputed. On the contrary, the distinction between
B. lucorum
and
B. cryptarum
is recent (Rasmont, 1984; Rasmont
et al
., 1986) and is accepted only reluctantly by some authors, specially Williams (1991, 1998). Indeed, the highly variable coat of
B. lucorum
that is, in places, more or less similar to that of
B. cryptarum
(or
B. magnus
) may give rise to some doubts.
Reinig (1972) regards
B. lucorum
as a wood edge species; Rasmont (1988), as a true forest one.
In Anatolia, Rasmont & Flagothier (1996) mention an altitudinal range of 230 to 2855 m, with 80 % of the catch between 1000 and 1850 m. It seems so a quite eurytopic species.
B. lucorum
is as polylectic as
B. terrestris
, however, as its habitat is somewhat different, so is the array of visited flowers: Özbek (1997) lists 161 plant species visited; however, we observed only 16 species.
B. lucorum
est distingué de
B. terrestris
par la plupart des auteurs depuis près d'un siècle et cette distinction n'est plus gêre discutée. Au contraire, la séparation de
B. lucorum
et de
B. cryptarum
(et
B. magnus
) est récente (Rasmont, 1984; Rasmont
et al
., 1986) et n'est acceptée par certains auteurs qu'avec réluctance
De fait, la coloration très variable du pelage de
B. lucorum
peut être à certaines endroits assez similaire à celle de
B. cryptarum
(ou même de
B. magnus
), ce qui peut donner cours à des doutes et à des erreurs d'identification.
Reinig (1972) considère
B. lucorum
comme une espèce de lisières; Rasmont (1988), comme une espèce de forêts.
En Anatolia, Rasmont & Flagothier (1996) mentionnent une gamme d'altitudes de 230 à 2855 m, avec 80 % entre 1000 et 1850 m. Cela semble donc une espèce assez eurytope.
B. lucorum
est aussi polyletrophique que
B. terrestris
, toutefois, comme son habitat est assez différent, la liste de plantes diffère de même. Özbek (1997) donne 161 espèces de plantes visitées tandis que nous n'en avons observé que 16.
B. lucorum
bir çok araştırmacı tarafından yaklaşık bir asırdır
B. terrestris
'ten belirgin olarak ayrılmıştır ve bu konuda herhangi bir tereddüt kalmamıştır. Öte yandan,
B. lucorum
ve
B. cryptarum
arasındaki ayırım daha yenidir (Rasmont 1984; Rasmont
et al
., 1986) ve Williams (1991, 1998) gibi bazı araştırmacılar tarafından kerhen kabul görmektedir. Ayrıca,
B. lucorum
'un tüy rengindeki olağanüstü çeşitlilik nedeni ile bazı bölgelerden toplanan kimi örnekler
B. cryptarum
(ya da
B. magnus
)'a benzediğinden böylesi tereddütler ortaya çıkabilmektedir.
Reinig (1972)
B. lucorum
'u fundalık türü olarak benimserken; Rasmont (1988) orman türü olduğunu ifade etmektedir.
Anadolu'da, Rasmont & Flagothier (1996) 230 ile 2855 metre yükseklik aralığını yaşam alanı olarak belirtmekte ve örneklerin %80'ini 1000 ile 1850 metre aralığından topladıklarını ifade etmektedirler. Bu haliyle eurotopic bir tür olduğu izlenimi uyanmaktadır.
B. lucorum
tıpkı
B. terrestris
gibi polilektiktir. Ancak habitat farklılığı olduğundan ziyaret ettiği çiçekler de değişiklik göstermektedir; Özbek (1997) 161 bitki türü vermişse de bizim tarafımızdan yalnızca 16 tür gözlemlenmiştir.
Bombus lucorum
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 23.01.2008
Bombus lucorum congruens Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus (Bombus) terrestris
(L., 1758)
Bombus terrestris
may be mistaken for other species of the same subgenus. Queens, however, are rather easily recognized : their coat is shorter and their yellow stripes darker than in
B. lucorum
,
B. cryptarum
(and
B. magnus
absent from Turkey).
While
B. terrestris
is differentiated in several subspecies in Western Europe; it is far less polymorphic in the oriental part of its distribution. There is no perceptible difference between the populations from the Balkan, Asia Minor, the Ural and the mountains of central Asia: they all belong to the subspecies
dalmatinus
(Aytekin
et al.
2003; Rasmont
et al.
2008).
B. terrestris
is common in a large part of Europe and has been successfully domesticated since 1987. It has therefore been dealt with in many publications (see Rasmont
et al.
2008 for a summary).
In Turkey, as in the whole Mediterranean area,
B. terrestris
is the only bumblebee able to live in winter. While it shows 2 or 3 generations in S France (Rasmont
et al.
2008), in Antalya, there is only one (Güler
et al.
2008). In the Akçakoca surrounding (Bolu region), we found however new founding queens and the workers of a former generation foraging together as soon as end February and this could be the indication that it could be 2 generations along the Black Sea coast.
In Anatolia Rasmont & Flagothier (1996) found
B. terrestris
form 0 to 2200 m and 80 % between 2 and 1510 m. It represents 75% of all the bumblebees specimens below 500 m in the Taurus mountains (Kaftanoğlu, 2000).
Bombus terrestris
is a highly polylectic bumblebee, collecting from hundreds of different flower species. However, we have relatively few data about Turkey. Özbek (1997) mentions 62 favorite plant taxa, among which
Vitex agnus-castus
L. is the late-summer staple for the whole Aegean region. In Anatolia, we observed 29 visited plant species, mainly
Symphytum asperum
Lepechin (49 cases),
Anchusa officinalis
L. (44), and
Echinops orientalis
Trautv. (40).
For the winter generation, the main choice is clearly for
Arbutus unedo
in various Mediterranean countries. We have thousands winter observations on this plant in most Aegean islands. Güler
et al.
(2008) also give
Arbutus andrachne
,
Eriobotrya japonica
and
Clematis cirrhosa
as main plants for winter.
Bombus terrestris
peut être confondu avec les autres espèces du même sous-genre. Les reines, toutefois, sont assez facilement reconnaissables : leur pelage est plus ras et leurs bandes jaunes sont plus foncées que chez
B. lucorum
,
B. cryptarum
(et
B. magnus
, absent de Turquie).
Tandis que
B. terrestris
présente plusieurs sous-espèces dans l'ouest de l'Europe, il est beaucoup moins polymorphe dans la partie orientale de sa distribution. Il n'y a pas de différence perceptible entre les populations des Balkans, de l'Asie Mineure, de l'Oural et des montagnes d'Asie Centrale: elles appartiennent toutes à la ssp.
dalmatinus
(Aytekin
et al.
2003; Rasmont
et al.
2008).
B. terrestris
est commun dans une grande partie de l'Europe et a été domestiqué avec succès depuis 1987. Il est de ce fait cité dans de nombreuses publications (cf. Rasmont
et al.
2008 pour un résumé).
En Turquie, tout comme dans toute la zone méditerranéenne,
B. terrestris
est le seul bourdon qui vive en hiver. Tandis qu'il a 2 ou 3 générations dans le sud de la France (Rasmont
et al.
2008), à Antalya, il n'en a qu'une seule (Güler
et al.
2008). Dans les environs d'Akçakoca (Bolu region), nous avons toutefois trouvé des reines fondatrices et les ouvrières d'une génération précédente qui butinent ensemble déjà en fin février. Ceci est une indication qu'il y aurait 2 générations le long des côtes de la Mer Noire.
En Anatolie, Rasmont & Flagothier (1996) trouvent
B. terrestris
de 1 à 2200 m dont 80 % de 1 à 1510 m. L'espèce représente 75% de tous les spécimens de bourdons en dessous de 500 m dans le Taurus ( (Kaftanoğlu, 2000).
Bombus terrestris
est un bourdon hautement polylectique, capable de butiner sur des centaines d'espèces de plantes. Malheureusement, nous n'avons qu'assez peu de données au sujet de la Turquie. Özbek (1997) mentionne 62 plantes favorites, parmi lesquelles
Vitex agnus-castus
L. représente le choix de base à la fin de l'été pour toute la région Egéenne. En Anatolie, nous avons observé 29 plantes visitées, dont surtout
Symphytum asperum
Lepechin (49),
Anchusa officinalis
L. (44), et
Echinops orientalis
Trautv. (40).
Pour la génération d'hiver, le choix principal est clairement
Arbutus unedo
dans plusieurs pays méditerranéens. Nous avons des milliers d'observations hivernales sur cette plante dans la plupart des îles Egéennes.
Bombus terrestris
aynı altcinsin diğer türleri ile kolaylıkla karıştırılabilmektedir. Diğer taraftan kraliçeleri teşhis etmek biraz daha kolaydır: bunlardaki tüyler daha kısadır ve sarı bantlar
B. lucorum
ve
B. cryptarum
'a göre daha koyu renklidir (
B. magnus
türü Türkiye'de bulunmamaktadır).
B. terrestris
türü Batı Avrupa'da çok farklı alttürlere ayrılmışsa da bu dağılımın doğusunda az çok polimorfik bir karaktere sahiptir. Balkanlar, Küçük Asya, Urallar ve Orta Asya'daki dağlardaki populasyonlarda belirgin bir farklılık gözlemlenmemektedir ve bunların tamamı
dalmatinus
alttürüne dahildir (Aytekin
et al.
, 2003; Rasmont
et al.
, 2008).
B. terrestris
Avrupa'nın büyük bölümünde yaygındır ve 1987 yılından beri başarılı bir şekilde yapay üretimi yapılmaktadır. Bu nedenle bu tür hakkında çok sayıda yayın bulunmaktadır (Geniş özet için bkz. Rasmont
et al.
, 2008).
Türkiye'de tıpkı tüm Akdeniz sahilinde olduğu gibi
B. terrestris
kışın da yaşayabilen tek bombus arısı türüdür. Fransa'nın güneyinde yılda iki ya da üç kuşak verirken (Rasmont
et al.
, 2008), Antalya'da tek bir kuşak görülmektedir (Güler
et al.
, 2008). Akçakoca (Bolu) civarında ise Şubat ayı sonunda birlikte aktif halde genç kraliçeler ve işçilere rastladık ve bu nedenle de Karadeniz sahilinde yılda iki kuşak verebileceğine dair izlenimler edindik.
Anadolu'da Rasmont & Flagothier (1996)
B. terrestris
'i 0 ile 2200 metre aralığında ve %80'ini de 2 ile 1510 metre yükselti aralığında tespit etmişlerdir. Toroslar'da örneklerin %75'i 500 metrenin altında bulunmuştur (Kaftanoğlu, 2000).
Bombus terrestris
yüzlerce farklı bitki üzerinden toplanmış yüksek polilektik bir bombus arısıdır. Diğer taraftan Türkiye hakkında görece daha az veri bulunmaktadır. Özbek (1997) 62 bitki taksasından bahsetmektedir ve bunlar arasında
Vitex agnus-castus
L. tüm Ege Bölgesi için yazın geç dönemlerinde en baskın tür konumundadır. Anadolu'da tarafımızdan genelde
Symphytum asperum
Lepechin (49 örnek),
Anchusa officinalis
L. (44) ve
Echinops orientalis
Trautv. (40) olmak üzere 29 bitki türü gözlemlenmiştir.
Kışın meydana gelen kuşakta pek çok Akdeniz ülkesinde
Arbutus unedo
en çok tercih ettiği bitki türüdür. Biz de kış döneminde Ege Adaları'nda bu bitki üzerinde binlerce örnek gözlemledik. Güler
et al.
(basımda) da kış döneminde
Arbutus andrachne
,
Eriobotrya japonica
ve
Clematis cirrhosa
bitkilerini bildirmiştir.
Bombus terrestris
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 23.01.2008
Bombus terrestris dalmatinus Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus (Cullumanobombus) apollineus
Skorikov, 1910
The range of
Bombus apollineus
is restricted to E. Anatolia, Transcaucasia and N. Iran. We have not found any specimens from the Caucasus and we did not find any reference to this region.
In Anatolia, the altitudinal range is, according to Özbek (1998), from 1300 to 2800 m and according to Reinig (1971), 1600 to 2600 m. Rasmont & Flagothier (1996) found this taxon from 1300 up to 2855 m with 80% of the observations between 1770 and 2315 m. In Iran, Baker (1996) indicates a range of 2200 to 3000 m.
Baker (1996) describes its habitat as "montane semi-desert". We regard it as typical of montane steppes with pillow-like
Astragalus
spp. and
Acantholimon
spp.
Bombus apollineus
belongs to the set of montane species, the most typical of which are
B. incertus
,
B. armeniacus
,
B. persicus
and
B. niveatus
. However,
B. apollineus
is always rather uncommon and is found in the most open surroundings only.
As visited flowers, Özbek (1983) lists:
Ajuga chia
L.,
Ajuga orientalis
L.,
Anchusa italica
Retz.,
Astragalus cinereus
Willd.,
Astragalus ponticus
Pall.,
Carduus
spp.,
Carthamnus tinctorius
L.,
Centaurea agregata
Fisch.,
Centaurea carduiformis
DC.,
Centaurea glastifolia
L.,
Cirsium
spp.,
Colsinia brachyptera
L.,
Echinops ritro
L.,
Epilobium
sp.,
Helianthus annuus
L.,
Lamium album
L.,
Lamium amplexicaule
L.,
Lathyrus
sp.,
Lythrum alatum
Pursch.,
Medicago sativa
L.,
Onobrychis viciifolia
Scopoli,
Pedicularis tuberosa
L.,
Salvia aethiopis
L.,
Salvia candidissima
Vahl.,
Salvia frigida
Boiss.,
Stachys annua
L.,
Taraxacum officinale
Weber,
Trifolium pratense
L. The same author (Özbek, 1998) mentions 90 visited flower species specifying that
B. apollineus
pollinates the following crop species :
Onobrychis viciaefolia
,
Medicago sativa
,
Trifolium pratense
,
Trifolium repens
,
Helianthus annuus
and
Brassica napus
.
From our own data, we list :
Carduus macrocephalus
Desf. subsp.
brachycentros
Hausskn. (25 observations),
Cephalaria
cf.
procera
Fisch. & Lall. (18),
Carduus
cf.
nutans
L. (14),
Anchusa
sp. (10),
Cephalaria
cf.
kotschyi
Boiss. & Hohen (8),
Carduus
sp. (7),
Salvia verticillata
L. subsp.
amasiaca
(Freyn. & Bornm.) Bornm. (6),
Onobrychis
cf.
ajastana
Boiss. (5),
Jurinella moschus
(Habl.) Bobrov (4),
Cerinthe
sp. (3),
Melilotus
sp. (3),
Symphytum asperum
Lepechin (3),
Centaurea glastifolia
L. (2),
Onobrychis viciifolia
Scop. (2),
Alkanna
sp. (1),
Anchusa officinalis
L. (1),
Arctium
sp. (1),
Astragalus
sp. (1), Carduaeae (1),
Mentha
sp. (1),
Onobrychis
sp. (1),
Phlomis pungens
Willd. (1),
Trifolium ambiguum
Bieb. (1),
Trifolium repens
L. subsp.
macrorrhizum
(Boiss.) Boiss. (1).
In Iran, Baker (1996) mentions
Salvia verticillata
L. subsp.
amasiaca
(Freyn. & Bornm.) Bornm., in the same country, Dr. H.F.Paulus observed it on Carduaeae.
In all these lists,
Anchusa
spp., Cardueaea,
Onobrychis
spp., and
Salvia verticillata
L. are prominent.
La distribution de
Bombus apollineus
est restreinte à l'est de l'Anatolie, à la Transcaucasie et au nord de l'Iran. Nous n'avons pas connaissance de spécimens du Caucase et nous n'avons pas trouvé de référence à ce sujet.
En Anatolie, la gamme d'altitude est, selon Özbek (1998), de 1300 à 2800 m et selon Reinig (1971), 1600 à 2600 m. Rasmont & Flagothier (1996) ont trouvé ce taxon de 1300 jusque 2855 m avec 80% des observations entre 1770 et2315 m. En Iran, Baker (1996) indique 2200-3000 m.
Baker (1996) décrit son habitat comme "montane semi-desert". Nous le voyons plutôt comme typique des steppes montane avec des
Astragalus
spp. et
Acantholimon
spp en coussinets.
Bombus apollineus
appartient au groupe d'espèces montane dont les plus typiques sont
B. incertus
,
B. armeniacus
,
B. persicus
et
B. niveatus
. Toutefois,
B. apollineus
est toujours plutôt rare et ne se trouve que dans les paysages les plus ouverts.
Comme fleurs visitées, Özbek (1983) cite:
Ajuga chia
L.,
Ajuga orientalis
L.,
Anchusa italica
Retz.,
Astragalus cinereus
Willd.,
Astragalus ponticus
Pall.,
Carduus
spp.,
Carthamnus tinctorius
L.,
Centaurea agregata
Fisch.,
Centaurea carduiformis
DC.,
Centaurea glastifolia
L.,
Cirsium
spp.,
Colsinia brachyptera
L.,
Echinops ritro
L.,
Epilobium
sp.,
Helianthus annuus
L.,
Lamium album
L.,
Lamium amplexicaule
L.,
Lathyrus
sp.,
Lythrum alatum
Pursch.,
Medicago sativa
L.,
Onobrychis viciifolia
Scopoli,
Pedicularis tuberosa
L.,
Salvia aethiopis
L.,
Salvia candidissima
Vahl.,
Salvia frigida
Boiss.,
Stachys annua
L.,
Taraxacum officinale
Weber,
Trifolium pratense
L. Le même auteur (Özbek, 1998) mentionne 90 fleurs visitées en précisant que
B. apollineus
pollinise les cultures suivantes:
Onobrychis viciaefolia
,
Medicago sativa
,
Trifolium pratense
,
Trifolium repens
,
Helianthus annuus
et
Brassica napus
.
De nos propres données, nous avons:
Carduus macrocephalus
Desf. subsp.
brachycentros
Hausskn. (25 observations),
Cephalaria
cf.
procera
Fisch. & Lall. (18),
Carduus cf. nutans
L. (14),
Anchusa
sp. (10),
Cephalaria
cf.
kotschyi
Boiss. & Hohen (8),
Carduus
sp. (7),
Salvia verticillata
L. subsp.
amasiaca
(Freyn. & Bornm.) Bornm. (6),
Onobrychis
cf.
ajastana
Boiss. (5),
Jurinella moschus
(Habl.) Bobrov (4),
Cerinthe
sp. (3),
Melilotus
sp. (3),
Symphytum asperum
Lepechin (3),
Centaurea glastifolia
L. (2),
Onobrychis viciifolia
Scop. (2),
Alkanna
sp. (1),
Anchusa officinalis
L. (1),
Arctium
sp. (1),
Astragalus
sp. (1), Carduaeae (1),
Mentha
sp. (1),
Onobrychis
sp. (1),
Phlomis pungens
Willd. (1),
Trifolium ambiguum
Bieb. (1),
Trifolium repens
L. subsp.
macrorrhizum
(Boiss.) Boiss. (1).
En Iran, Baker (1996) mentionne
Salvia verticillata
L. subsp.
amasiaca
(Freyn. & Bornm.) Bornm.. Dans le même pays, Dr. H.F.Paulus l'a observé sur des Cardueae.
Dans toutes ces listes, on remarque surtout
Anchusa
spp., Cardueaea,
Onobrychis
spp., et
Salvia verticillata
L.
Bombus apollineus
Doğu Anadolu, Transkafkasya ve Kuzey İran bölgelerinde yayılış göstermektedir. Kafkasya'dan hiç örnek tespit edilmediği gibi bu konuya dair herhangi bir çalışma da bulunmamaktadır.
Anadolu'da yükselti aralığı Özbek (1998)'e göre 1300 ile 2800 metre, Reinig (1971)'e göre 1600 ile 2600 metre, Rasmont & Flagothier (1996)'e göre 1300 ile 2855 metredir. Bu çalışmaya göre örneklerin %80'i 1770 ile 2315 metre aralığında gözlemlenmiştir. İran'da Baker (1996) 2200 ile 3000 metre aralığını vermektedir.
Baker (1996) bu türün "dağlık yarı-çöl" habitatını tercih ettiğini ifade etmektedir. Bize göre de bu tür
Astragalus
spp. ve
Acantholimon
spp. gibi yastıkçık bikilerin bulunduğu dağlık steplere özgüdür.
Bombus apollineus
B. incertus
,
B. armeniacus
,
B. persicus
ve
B. niveatus
gibi dağlık alanları tercih eden türler grubundandır. Ancak,
B. apollineus
daha nadir gözlenir ve sıklıkla açık alanları tercih etmektedir.
Ziyaret ettiği bitkiler Özbek (1983)'e göre
Ajuga chia
L.,
Ajuga orientalis
L.,
Anchusa italica
Retz.,
Astragalus cinereus
Willd.,
Astragalus ponticus
Pall.,
Carduus
spp.,
Carthamnus tinctorius
L.,
Centaurea agregata
Fisch.,
Centaurea carduiformis
DC.,
Centaurea glastifolia
L.,
Cirsium
spp.,
Colsinia brachyptera
L.,
Echinops ritro
L.,
Epilobium
sp.,
Helianthus annuus
L.,
Lamium album
L.,
Lamium amplexicaule
L.,
Lathyrus
sp.,
Lythrum alatum
Pursch.,
Medicago sativa
L.,
Onobrychis viciifolia
Scopoli,
Pedicularis tuberosa
L.,
Salvia aethiopis
L.,
Salvia candidissima
Vahl.,
Salvia frigida
Boiss.,
Stachys annua
L.,
Taraxacum officinale
Weber,
Trifolium pratense
L.'dir. Aynı yazar (Özbek, 1998) 90 bitki türünden bahsetmekte ve özellikle de
B. apollineus
'un
Onobrychis viciaefolia
,
Medicago sativa
,
Trifolium pratense
,
Trifolium repens
,
Helianthus annuus
ve
Brassica napus
gibi kültür bitkilerinin önemli bir tozlaştırıcısı olduğunu ifade etmektedir.
Bizim bulgularımıza göre şu bitkilerden bahsedebiliriz:
Carduus macrocephalus
Desf. subsp.
brachycentros
Hausskn. (25 örnek),
Cephalaria
cf.
procera
Fisch. & Lall. (18),
Carduus
cf.
nutans
L. (14),
Anchusa
sp. (10),
Cephalaria
cf.
kotschyi
Boiss. & Hohen (8),
Carduus
sp. (7),
Salvia verticillata
L. subsp.
amasiaca
(Freyn. & Bornm.) Bornm. (6),
Onobrychis
cf.
ajastana
Boiss. (5),
Jurinella moschus
(Habl.) Bobrov (4),
Cerinthe
sp. (3),
Melilotus
sp. (3),
Symphytum asperum
Lepechin (3),
Centaurea glastifolia
L. (2),
Onobrychis viciifolia
Scop. (2),
Alkanna
sp. (1),
Anchusa officinalis
L. (1),
Arctium
sp. (1),
Astragalus
sp. (1), Carduaeae (1),
Mentha
sp. (1),
Onobrychis
sp. (1),
Phlomis pungens
Willd. (1),
Trifolium ambiguum
Bieb. (1),
Trifolium repens
L. subsp.
macrorrhizum
(Boiss.) Boiss. (1).
İran'da Baker
Salvia verticillata
L. subsp.
amasiaca
(Freyn. & Bornm.) Bornm. 'dan bahsederken aynı ülkede Dr. H. F. Paulus bu türü Carduaeae üzerinde gözlemlemiştir.
Tüm bu listelerde özellikle
Anchusa
spp., Carduaeae,
Onobrychis
spp. ve
Salvia verticillata
L. önemlidir.
Bombus apollineus
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 23.01.2008
Bombus apollineus
>>> photo gallery
auteur(s) : Pierre Rasmont
Erzurum, NW Saç geçidi, 2140m
S/ Cephalaria cf. procera Fisch. & Lall.
39°52'45" 42°23'01E
Bombus apollineus
auteur(s) : Pierre Rasmont
Erzurum, NW Saç geçidi, 2140m
S/ Cephalaria cf. procera
Bombus apollineus
auteur(s) : Pierre Rasmont
Erzurum, NW Saç geçidi, 2140m
Bombus apollineus
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye, Erzurum, Kireçli geçidi, 2424 m
S/ Stachys cf. cretica
Bombus apollineus Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus (Cullumanobombus) serrisquama
Morawitz, 1888
The specific distinction between
Bombus serrisquama
,
B. apollineus
and
B. cullumanus
is often disputed (e.g. Rasmont, 1983b; Williams, 1998). However, the colour patterns are different and there are no intermediate forms. In the present review, we decided to consider these taxa as valid species because of the noteworthy differences in their ecology. In Anatolia, where the range of
Bombus serrisquama
overlaps that of
B. apollineus
no intermediate, presumably hybrid forms, have ever been encountered.
The record on the Elburz (Reinig, 1939b) is regarded by Baker (1996) as unlikely. However, the recent discovery of
B. serrisquama
in N.-E. Turkey (Özbek, 1998) makes this observation more likely. However, several recording trips in NE Anatolia, we never succeeded to observe
serrisquama
again, nor Reinig during the years 1968-1976. We cannot exclude that the species appeared then vanished during the last twenty years but a carefull reexamination of the Özbek's material should be necessary before to go further in this hypothesis.
Özbek (1998) locates the species between 1650 and 2600 m. Reinig's (1939b) report from the Elburz appears rather high : 2900 – 3200 m.
Bombus serrisquama
is considered as typical of the most open facies of woody steppes and of cold Stipa steppes by Skorikov (1931) and Panfilov (1951).
In Turkey, Özbek (1998) mentions the next foraging plants:
Astragalus aureus
,
Astragalus christianus
,
Astragalus lineatus
,
Centaurea glastifolia
,
Centaurea solstitialis
,
Erigeron caucasicus
,
Eryngium billardieri
,
Gentiana gelida
,
Taraxacum androssovii
,
Trifolium repens
,
Trifolium tricocephalum
.
La distinction spécifique entre
Bombus serrisquama
,
B. apollineus
et
B. cullumanus
est souvent discutée (exemples: Rasmont, 1983b; Williams, 1998). Toutefois, les robes sont différentes et il n'y pas de forme intermédiaire connue. Dans cette présentation, nous avons décidé de considérer
serrisquama
et
apollineus
comme des espèces valides à cause des différences écologiques notables. En Anatolie, où la distribution de
B. serrisquama
semble recouvrir celle de
B. apollineus
, aucun individu intermédiaire, interprétable comme hybride, n'a encore jamais été observé.
La donnée de l' Elburz (Reinig, 1939b) est considérée comme improbable par Baker (1996). Toutefois, la découverte récente de
B. serrisquama
au N.-E. de la Turquie (Özbek, 1998) rend cette observation plus probable. Malgré cela, à l'occasion de plusieurs voyages de recherche dans le N.-E. de l'Anatolie, nous ne sommes jamais parvenus à observer
B. serrisquama
à nouveau, ni Reinig dans les années 1968-1976. Nous ne pouvons exclure que l'espèce puisse être apparue puis disparue durant les dernières 20 années mais un réexamen soigneux du matériel d'Özbek serait nécessaire avant d'aller plus loin dans cette hypothèse.
Özbek (1998) a cité cette espèce entre 1650 et 2600 m. La donnée de Reinig (1939b) de l' Elburz est de plus haute altitude: 2900 – 3200 m.
Bombus serrisquama
est considéré par Skorikov (1931) et Panfilov (1951) comme typique des faciès les plus ouverts de la steppe boisée et des steppes froides à
Stipa.
En Turquie, Özbek (1998) mentionne les plantes visitées suivantes:
Astragalus aureus
,
Astragalus christianus
,
Astragalus lineatus
,
Centaurea glastifolia
,
Centaurea solstitialis
,
Erigeron caucasicus
,
Eryngium billardieri
,
Gentiana gelida
,
Taraxacum androssovii
,
Trifolium repens
,
Trifolium tricocephalum
.
Bombus serrisquama
,
B. apollineus
ve
B. cullumanus
arasındaki farklılıklar halen tartışmalıdır (örneğin Rasmont, 1983b; Williams, 1998). Diğer taraftan renk farklılıkları oldukça belirgindir ve bunlara dair ara formlar bulunmamaktadır. Bu çalışmamızda biz bu taksayı ekolojik farklılıkları nedeniyle ayrı türler olarak incelemeyi tercih ettik. Anadolu'da
Bombus serrisquama
ile
B. apollineus
'un yayılışları üst üste binse de hiçbir ara form ya da hibrite bu güne kadar rastlanmamıştır.
Elburz'daki kayıtlar (Reinig, 1939b) Baker (1996) tarafından doğrulanmıştır. Öte yandan
B. serrisquama
'nın Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi'nden daha yakın bir dönemde bulunması önemlidir (Özbek, 1998). Ancak Kuzeydoğu Anadolu'da ne bizim yaptığımız pek çok arazi çalışmasına rağmen ne de Reinig'in 1968-1976 yıllarında yaptığı çalışmalarda
serrisquama
'yı yeniden gözlemlemek mümkün olmamıştır. Şu aşamada bu türün son yirmi yıl içerisinde ortadan kalktığına dair bir şey söylenemese de Özbek'in materyalinin yeniden ve daha dikkatli incelenmesi sonrasında daha kesin ifadeler kullanmak mümkün olabilir.
Özbek (1998) bu türü 1650 ile 2600 metre yükseklik aralığına yerleştirmektedir. Reinig'in (1939b) Elburz'a dair raporunda 2900 ile 3200 gibi daha yüksek alanlardan bildirmiştir.
Bombus serrisquama
ağaçsı stepler, açık alanlarda ve soğuk Stipa steplerinde karakteristik olduğu Scoricov (1931) ve Panphlov (1951) tarafından bildirilmiştir.
Türkiye'de Özbek (1998) şu bitkileri ziyaret ettiğini ifade etmektedir:
Astragalus aureus
,
Astragalus christianus
,
Astragalus lineatus
,
Centaurea glastifolia
,
Centaurea solstitialis
,
Erigeron caucasicus
,
Eryngium billardieri
,
Gentiana gelida
,
Taraxacum androssovii
,
Trifolium repens
,
Trifolium tricocephalum
.
Bombus serrisquama
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 23.01.2008
Bombus serrisquama Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus (Kallobombus) soroeensis
(Fabricius, 1777)
Bombus soroeensis
is a polytypic species. Traditionnaly, it is recognised 2 larges subspecies: the nominal ssp. with white tip, the ssp.
proteus
with red tip. Both forms are present in Turkey. In the west, only the ssp.
proteus
is present, while in the east, both forms can be present, sometimes in the same locality.
In Anatolia, Rasmont & Flagothier (1996) report altitudes from 775 to 2570 m with 80% of the observations between 1300 and 2000 m. Özbek (1998) reports an interval of 300 to 2600 m.
In Anatolia, Özbek (1988) mentions 112 visited flower taxa, mainly Compositae (25 species), Leguminosae (25 species), Labiatae (14 species) and Rosaceae (13 species). We observed
B. soroeensis
on 16 flower taxa, among which
Salvia verticillata
(8 observations),
Campanula
sp. (9),
Stachys balansae
(8) and
Stachys cretica
(7). Contrary to other bumblebees,
soroeensis
makes little use of
Vicia
spp. but visits freely all Campanulaceae.
Bombus soroeensis
est une espèce polytypique. Traditionnellement, on y reconnaît 2 grandes sous-espèces: la ssp. nominale à extrémité abdominale blanche; la ssp.
proteus
à extrémité rouge. Les deux formes sont présentes en Turquie. Dans l'ouest, on trouve seulement la ssp.
proteus
, tandis que dans l'est, les deux formes peuvent être trouvées, parfois dans la même localité.
En Anatolie, Rasmont & Flagothier (1996) donne comme altitude 775 à 2570 m avec 80% des observations entre 1300 et 2000 m. Özbek (1998) donne un intervalle de 300 - 2600 m.
En Anatolie, Özbek (1988) mentionne 112 fleurs visitées, surtout des Compositae (25 espèces), Leguminosae (25 espèces), Labiatae (14 espèces) et Rosaceae (13 espèces). Nous avons observé
B. soroeensis
sur 16 taxons floraux, parmi lesquels
Salvia verticillata
(8 observations),
Campanula
sp. (9),
Stachys balansae
(8) et
Stachys cretica
(7). Au contraire des autres bourdons,
soroeensis
butine peu les
Vicia
spp. mais visite abondamment toutes les Campanulaceae.
Bombus soroeensis
politipik bir türdür. Genel kanı olarak iki alttür belirgindir: Nominal ssp.'de abdomen ucu beyaz, ssp.
proteus
'da kırmızıdır. Her iki alttür Türkiye'de görülmektedir. Batıda yalnızca ssp.
proteus
görülürken doğuda her iki form da mevcuttur hatta bazen aynı lokalitede rastlanmaktadır.
Anadolu'da Rasmont & Flagothier (1996) 775 ile 2570 metre yükseklik aralığını vermektedirler ve gözlemlerin %80'i de 1300 ile 2000 metre arasında kaydedilmişitr. Özbek (1998) 300 ile 2600 metre aralık bildirmektedir.
Anadolu'da, Özbek (1998) 112 çiçek taksasından bahsetmektedir. Bunlar arasında en önemlileri Conpositae (25 tür), Leguminosae (25 tür), Labiatae (14 tür) ve Rosaceae (13 tür)'dir. Biz çalışmalarımız sırasında
B. soroeensis
'i 16 taksada gözlemledik. Bunlar arasında
Salvia verticillata
(8 örnek),
Campanula
sp. (9),
Stachys balansae
(8) ve
Stachys cretica
(7) sayılabilir.
Diğer bombus arılarının aksine soroeensis
Vicia
türlerini az ziyaret etmekte ancak Campanulaceae'i tercih etmektedir.
Bombus soroeensis
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 23.01.2008
Bombus soroeensis lectitatus Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus soroeensis proteus Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus soroeensis radoszkowskyi Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus soroeensis Male
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye, Erzurum, Kireçli geçidi, 2424 m
S/ Stachys cf. cretica
Bombus (Megabombus) argillaceus
(Scopoli, 1805)
B. argillaceus
is a very abundant bumblebee in the Western part of Anatolia, where it coexists often in suburban with
Bombus terrestris
. While the queens show a unique colour pattern, the workers and males recall
hortorum
. However, the darkly infuscated wings and the regular coat allow to identify
argillaceus
.
For Turkey, Özbek (1983) mentions 2500 m as a maximal altitude ; Rasmont & Flagothier (1996) state an interval of 400 to 2855 m, with 80 % of the observations between 900 and 1870 m.
All the authors agree on
B. argillaceus
being an open field species. According to Reinig (1972),
B. argillaceus
coexists most often, in S.-E. Europe, with
B. terrestris
,
B. niveatus vorticosus
,
B. zonatus
and
B. humilis
. Rasmont & Flagothier (1996) state that in Turkey,
B. argillaceus
is a hill species coexisting most often with
B. pascuorum
,
B. terrestris
,
B. zonatus
and
B. sylvarum
.
In Anatolia, Özbek (1983) gives the following list :
Ajuga chia
,
A. orientalis
,
Anchusa angustissima
,
A. italica
,
Carduus crispus
,
C. nutans
,
Cirsium rhizocephalum
,
Coronilla varia
,
Delphinium consolida
,
Echium vulgare
,
Medicago sativa
,
Onobrychis viciifolia
,
Onosma armenum
,
Salix
spp.,
Salvia aethiopis
,
Salvia
spp.,
Stachys annua
,
Trifolium pratense
. In the same region, Rasmont & Flagothier (1996) and the authors observed 325
B. argillaceus
on 52 flower taxa. The favourite species are :
Anchusa leptophylla
(71 observations),
Carduus
sp. (30),
Echium italicum
(23),
Centaurea solstitialis
(19),
Centaurea behen
(16),
Anchusa officinalis
(15),
Vicia pannonica
(13),
Carduus acanthoides
(12),
Stachys ehrenbergii
(11),
Salvia candidissima
(11),
Salvia virgata
(10),
Salvia verticillata
(8),
Cephalaria procera
(7),
Onobrychis stenostachya
(6),
Anchusa undulata
(6),
Ononis spinosa
(5),
Ballota nigra
(5),
Helianthus annuus
(4),
Carduus macrocephalus
(4),
Centaurea carduiformis
(4),
Onosma
sp. (3),
Alkanna orientalis
(3),
Stachys atherocalyx
(3). In a decreasing order, the main families are Boraginaceae, Compositae, Labiatae and Leguminosae.
B. argillaceus
est un bourdon très abondant dans l'ouest de l'Anatolie, où il coexiste souvent avec
B. terrestris
dans les milieux urbains et les banlieues. Alors que les reines présentent un coloration unique, facile à identifier, les ouvrières et les mâles rappellent
hortorum
. Toutefois, les ailes très assombries d'
argillaceus
et son pelage régulier permettent de l'identifier facilement.
Pour la Turquie, Özbek (1983) mentionne 2500 m comme altitude maximale ; Rasmont & Flagothier (1996) donnent un intervalle de 400 à 2855 m, avec 80 % des observations entre 900 et 1870 m.
Tous les auteurs s'accordent que
B. argillaceus
est une espèce de terrains ouverts. Selon Reinig (1972),
B. argillaceus
coexiste le plus souvent, dans le S.-E. de l'Europe, avec
B. terrestris
,
B. niveatus vorticosus
,
B. zonatus
et
B. humilis
. Rasmont & Flagothier (1996) établissent qu'en Turquie
B. argillaceus
est une espèce collinéenne qui coexiste le plus souvent avec
B. pascuorum
,
B. terrestris
,
B. zonatus
et
B. sylvarum
.
En Anatolie, Özbek (1983) donne la liste suivante de fleurs butinées :
Ajuga chia
,
A. orientalis
,
Anchusa angustissima
,
A. italica
,
Carduus crispus
,
C. nutans
,
Cirsium rhizocephalum
,
Coronilla varia
,
Delphinium consolida
,
Echium vulgare
,
Medicago sativa
,
Onobrychis viciifolia
,
Onosma armenum
,
Salix
spp.,
Salvia aethiopis
,
Salvia
spp.,
Stachys annua
,
Trifolium pratense
. Rasmont & Flagothier (1996) et les auteurs ont observé 325
B. argillaceus
sur 52 taxons de fleurs. Les espèces favorites sont :
Anchusa leptophylla
(71 observations),
Carduus
sp. (30),
Echium italicum
(23),
Centaurea solstitialis
(19),
Centaurea behen
(16),
Anchusa officinalis
(15),
Vicia pannonica
(13),
Carduus acanthoides
(12),
Stachys ehrenbergii
(11),
Salvia candidissima
(11),
Salvia virgata
(10),
Salvia verticillata
(8),
Cephalaria procera
(7),
Onobrychis stenostachya
(6),
Anchusa undulata
(6),
Ononis spinosa
(5),
Ballota nigra
(5),
Helianthus annuus
(4),
Carduus macrocephalus
(4),
Centaurea carduiformis
(4),
Onosma
sp. (3),
Alkanna orientalis
(3),
Stachys atherocalyx
(3). Par ordre décroissant, les familles principales sont Boraginaceae, Compositae, Labiatae et Leguminosae.
B. argillaceus
özellikle Anadolu'nun batısında suburbanda
B. terrestris
ile birlikte görülen çok yaygın bir türdür. Kraliçelerin çok belirgin tüy renklenmesine karşın işçi ve erkekler
hortorum
'a benzemektedir. Ancak koyulaşmış kanatları ve düzgün tüyleri ile
argillaceus
'u teşhis etmek mümkün olmaktadır.
Türkiye için Özbek (1983) 2500 metreyi maksimum görülme yüksekliği olarak vermişse de Rasmont & Flagothier (1996) 400 ile 2855 metre yükselti aralıklarını bildirmişlerdir ve gözlemlerinin %80'ini 900 ile 1870 metre aralığında gerçekleştirmişlerdir.
Tüm yazarlar
B. argillaceus
'un bir açık alan türü olduğu konusunda uzlaşmaktadırlar. Reinig (1972)'e göre
B. argillaceus
Güneydoğu Avrupa'da
B. terrestris
,
B. niveatus vorticosus
,
B. zonatus
ve
B. humilis
ile birlikte görülmektedir. Rasmont & Flagothier (1996) ise Türkiye'de
B. argillaceus
'u genellikle
B. pascuorum
,
B. terrestris
,
B. zonatus
ve
B. sylvarum
ile birlikte görülen bir tepe türü olarak vermektedirler.
Anadolu'da, Özbek (1983) şu bitkileri vermektedir:
Ajuga chia
,
A. orientalis
,
Anchusa angustissima
,
A. italica
,
Carduus crispus
,
C. nutans
,
Cirsium rhizocephalum
,
Coronilla varia
,
Delphinium consolida
,
Echium vulgare
,
Medicago sativa
,
Onobrychis viciifolia
,
Onosma armenum
,
Salix
spp.,
Salvia aethiopis
,
Salvia
spp.,
Stachys annua
,
Trifolium pratense
. Aynı bölgede Rasmont & Flagothier (1996) ve biz 325
B. argillaceus
'u 52 bitki taksasında gözlemledik. En çok tercih edilen bitkiler
Anchusa leptophylla
(71 gözlem),
Carduus
sp. (30),
Echium italicum
(23),
Centaurea solstitialis
(19),
Centaurea behen
(16),
Anchusa officinalis
(15),
Vicia pannonica
(13),
Carduus acanthoides
(12),
Stachys ehrenbergii
(11),
Salvia candidissima
(11),
Salvia virgata
(10),
Salvia verticillata
(8),
Cephalaria procera
(7),
Onobrychis stenostachya
(6),
Anchusa undulata
(6),
Ononis spinosa
(5),
Ballota nigra
(5),
Helianthus annuus
(4),
Carduus macrocephalus
(4),
Centaurea carduiformis
(4),
Onosma
sp. (3),
Alkanna orientalis
(3),
Stachys atherocalyx
(3)'dir. Azalan bir sıralama yaparsak da en temel familyalar Boraginaceae, Compositae, Labiatae ve Leguminosae'dir.
Bombus argillaceus
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 23.01.2008
Bombus argillaceus Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus argillaceus Worker
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye, Kars. prov., Digor, 2110 m
S/ Onopordum turcicum Danin
Bombus argillaceus
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye, Kars. prov., Digor, 2110 m
S/ Onopordum turcicum Danin
Bombus argillaceus Worker
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus (Megabombus) hortorum
(L., 1761)
In Anatolia, the species is common in the north and middle (Aytekin & Çağatay, 2003), but has been found in one place only in the Taurus.
Rasmont & Flagothier (1996) found
B. h. kussariensis
from 150 to 3500 m with 80% of the catch between 900 and 2000 m.
B. hortorum
is regarded as a wood species by Reinig (1972), as a wood-edge one by Pittioni & Schmidt (1942) and Rasmont (1988).
Özbek (1983) mentions
Arctium lappa
and
Trifolium pratense
. Our own data include :
Digitalis ferruginea
(41),
Lamium maculatum
(18),
Prunella grandiflora
(8),
Trigonella caerulea
(4),
Echium vulgare
(3),
Vaccinium myrtillus
(2),
Carduae
sp. (1),
Cephalaria procera
(1),
Epilobium angustifolium
(1),
Lamium
sp. (1),
Stachys germanica
(1).
B. hortorum
has a clear preference for flowers with deep corollas. Within these limits, it is a polytrophic species
En Anatolie, l'espèce est commune dans le nord (Aytekin & Çağatay, 2003) mais n'a été trouvée que dans une seule station au Taurus.
Rasmont & Flagothier (1996) ont trouvé
B. hortorum
de 150 à 3500 m avec 80% des observations entre 900 et 2000 m.
B. hortorum
est considéré comme une espèce de forêts par Reinig (1972), et comme une espèce de lisières par Pittioni & Schmidt (1942) et Rasmont (1988).
Özbek (1983) mentionne
Arctium lappa
and
Trifolium pratense
. Nos propres données comprennent :
Digitalis ferruginea
(41),
Lamium maculatum
(18),
Prunella grandiflora
(8),
Trigonella caerulea
(4),
Echium vulgare
(3),
Vaccinium myrtillus
(2),
Carduae
sp. (1),
Cephalaria procera
(1),
Epilobium angustifolium
(1),
Lamium
sp. (1),
Stachys germanica
(1).
B. hortorum
montre une claire préférence pour les fleurs à corolles profondes. Dans ces limites, c'est une espèce polytrophique.
Anadolu'da bu tür kuzey ve iç bölümlerde yaygın olmakla beraber (Aytekin & Çağatay, 2003) Toros'larda bir bölgede de tespit edilmiştir.
Rasmont & Flagothier (1996)
B. h. kussariensis
'i 150 ile 3500 metre yükseklik aralığında ve örneklerin %80'ini de 900 ile 2000 metre yüksekliklerde bulmuşlardır.
Reinig (1972)
B. hortorum
'u ağaçlık bölgelere özgü bir tür olarak belirtmişse de Pittioni & Schmidt (1942) ile Rasmont (1988) orman-kenarı özellikte olduğunu bildirmişlerdir.
Özbek (1983)
Arctium lappa
ve
Trifolium pratense
üzerinde tespit ettiğini ifade etmektedir. Bizim bulgularımız ise
Digitalis ferruginea
(41),
Lamium maculatum
(18),
Prunella grandiflora
(8),
Trigonella caerulea
(4),
Echium vulgare
(3),
Vaccinium myrtillus
(2),
Carduae
sp. (1),
Cephalaria procera
(1),
Epilobium angustifolium
(1),
Lamium
sp. (1),
Stachys germanica
(1).
B. hortorum
özellikle derin korollaya sahip bitkileri seçmektedir. Bu sınırlar içinde kalmak şartıyla da politrofik bir tür olarak değerlendirmek mümkündür.
Bombus hortorum
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 23.01.2008
Bombus hortorum hortorum Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus hortorum kussariensis Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus (Megabombus) portschinsky
Radoszkowski, 1883
B. portschinsky
often recall some passed
hortorum
, except when one can find a very fresh specimen. Such rare fresh specimens show a very conscpicuous and unique coloration.
According to Reinig (1973b), the altitudinal range of
B. portschinsky
goes from 1800 to 2200 m ; for Özbek (1983), from 2200 to 2700 m and for Rasmont & Flagothier (1996) from 1400 to 3500 m, with 80 % of the catch between 1800 and 2750 m. In Iran, Bakker (1996) states a range of 2150 to 3000 m.
According to Reinig (1971), it is a forest species, whereas Bakker (1996) regards it as a dweller of montane semi-deserts (it will means in steppes with pillow-like
Astragalus
and
Acantholimon
). Altogether, it is a rather eurytopic species that lives in open forests, forested steppes and alpine and subalpine steppes.
According to Rasmont & Flagothier (1996),
B. portschinsky
is most often encountered with
B. alagesianus
,
B. melanurus
,
B. handlirschianus
,
B. incertus
,
B. armeniacus
,
B. pomorum canus
,
B. erzurumensis
,
B. cryptarum armeniensis
, and
B. persicus ervermanni
.
Özbek (1983) lists the next visited flowers:
Acantholimon androsaceum
,
Astragalus ornithopoides
,
Campanula glomerata
,
Carduus crispus
,
Centaurea glastifolia
,
Jurinea moscus
,
Lamium amplexicaule
,
Salvia
spp.,
Taraxacum
sp. and
Trifolium pratense
. We observed 57 observations on 17 flower species :
Lallemantia canescens
(12 observations),
Nepeta fissa
(8),
Carduus
sp. (8),
Vicia pannonica pannonica
(7),
Melampyrum arvense
(5),
Astragalus aureus
(3),
Centaurea glastifolia
(2),
Prunella vulgaris
(2),
Stachys cretica
(2),
Anchusa leptophylla incan
a (1),
Astragalus baibutens
(1),
Chartolepis glastifolia
(1),
Lamium tomentosum
(1),
Medicago falcata
(1),
Salvia verticillata
ssp. (2),
Trifolium ambiguum
(1). The preference for
Lallemantia canescens
is noteworthy : wherever this large Labiatae is found, it strongly attracts
B. portschinsky
.
Les
B. portschinsky
rappellent souvent de vieux
hortorum
décolorés, sauf lorsqu'on a la chance de trouver un spécimen très frais. Un tel spécimen frais présente alors une coloration très spectaculaire et unique.
Selon Reinig (1973b),
B. portschinsky
se trouve à des altitudes de 1800 à 2200 m ; pour Özbek (1983), de 2200 à 2700 m et pour Rasmont & Flagothier (1996) de 1400 à 3500 m, avec 80 % des observations entre 1800 et 2750 m. En Iran, Bakker (1996) donne un intervalle de 2150 à 3000 m.
Selon Reinig (1971), c'est une espèce de forêts, tandis que Bakker (1996) le regarde comme un habitant de semi-déserts montagnards (steppes à
Astragalus
et
Acantholimon
en coussinets). Tout mis ensemble, c'est une espèce assez eurytopiques qu'on trouve en forêts ouvertes, dans les steppes boisées et dans les steppes subalpines et alpines.
Selon Rasmont & Flagothier (1996),
B. portschinsky
se trouve le plus souvent avec
B. alagesianus
,
B. melanurus
,
B. handlirschianus
,
B. incertus
,
B. armeniacus
,
B. pomorum canus
,
B. erzurumensis
,
B. cryptarum armeniensis
, et
B. persicus ervermanni
.
Özbek (1983) donne la liste suivante de fleurs butinées:
Acantholimon androsaceum
,
Astragalus ornithopoides
,
Campanula glomerata
,
Carduus crispus
,
Centaurea glastifolia
,
Jurinea moscus
,
Lamium amplexicaule
,
Salvia
spp.,
Taraxacum
sp. et
Trifolium pratense
. Nous avons fait 57 observations sur 17 espèces de fleurs:
Lallemantia canescens
(12 observations),
Nepeta fissa
(8),
Carduus
sp. (8),
Vicia pannonica pannonica
(7),
Melampyrum arvense
(5),
Astragalus aureus
(3),
Centaurea glastifolia
(2),
Prunella vulgaris
(2),
Stachys cretica
(2),
Anchusa leptophylla incana
(1),
Astragalus baibutens
(1),
Chartolepis glastifolia
(1),
Lamium tomentosum
(1),
Medicago falcata
(1),
Salvia verticillata
ssp. (2),
Trifolium ambiguum
(1). La préférence pour
Lallemantia canescens
est très marquée: là où se trouve cette Labiatae à grandes fleurs bleues, elle attire immanquablement
B. portschinsky
.
B. portschinsky
eğer eldeki örnek yeni yakalanmış değil ise genellikle eski bir
hortorum
ile karıştırılabilir. Genellikle taze örneklerde renkler daha belirgin ve ayrımı daha kolaydır.
Reinig (1973b)'e göre
B. portschinsky
yükselti tercih aralığı 1800-2200 metre; Özbek (1983)'e göre 2200-2700 metre ve Rasmont & Flagothier (1996)'e göre ise 1400 ile 3500 metredir. Bu yazarlar örneklerin %80'ini 1800 ile 2750 metre arasında toplamışlardır. İran'da Baker (1996) 2150 ile 3000 metre aralığını vermektedir.
Reinig (1971)'e göre orman türü kabul edilirken Baker (1996) bunu dağlarda yaşayan yarı-çöl (yani
Astragalus
ve
Acantholimon
gibi yastık bitkileri ile kaplı stepler) türü olduğunu ifade etmektedir. Hepsi birden değerlendirildiğinde bunun açık ormanlar, ormanlı stepler, alpin ve subalpin steplerde yaşayan eurytopik bir tür olduğunu söyleyebiliriz.
Rasnont & Flagothier (1996)'e göre
B. portschinsky
genellikle
B. alagesianus
,
B. melanurus
,
B. handlirschianus
,
B. incertus
,
B. armeniacus
,
B. pomorum canus
,
B. erzurumensis
,
B. cryptarum armeniensis
ve
B. persicus ervermanni
ile aynı alanlarda görülmektedir.
Özbek (1983)
Acantholimon androsaceum
,
Astragalus ornithopoides
,
Campanula glomerata
,
Carduus crispus
,
Centaurea glastifolia
,
Jurinea moscus
,
Lamium amplexicaule
,
Salvia
spp.,
Taraxacum
sp. ve
Trifolium pratense
'yi ziyaret ettiğini ifade etmektedir. Biz ise 17 bitki türü üzerinde 57 gözlem kaydettik. Bunlar
Lallemantia canescens
(12 gözlem),
Nepeta fissa
(8),
Carduus
sp. (8),
Vicia pannonica pannonica
(7),
Melampyrum arvense
(5),
Astragalus aureus
(3),
Centaurea glastifolia
(2),
Prunella vulgaris
(2),
Stachys cretica
(2),
Anchusa leptophylla incana
(1),
Astragalus baibutens
(1),
Chartolepis glastifolia
(1),
Lamium tomentosum
(1),
Medicago falcata
(1),
Salvia verticillata
ssp. (2),
Trifolium ambiguum
(1)'dır.
Lallemantia canescens
tercihi önemlidir. Eğer bu büyük Labiatae var ise
B. portschinsky
'i kendisine çekmektedir.
Bombus portschinsky
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 23.01.2008
Bombus portschinsky Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus portschinsky Male
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye/Kars/Çildir Gölü, Çanaksu Village 1991 m
Bombus portschinsky Male
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye/Kars/Çildir Gölü, Çanaksu Village 1991 m
Bombus portschinsky Male
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye/Kars/Çildir Gölü, Çanaksu Village 1991 m
Bombus portschinsky
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye, Erzurum, N Erzurum, Dumlu dagi
40°08'20.00"N 41°19'58.00"E
S/ Nepeta racemosa Lam.
Bombus portschinsky
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye, Erzurum, NW Saç geçidi, 2140m
S/ Cephalaria procera
39°52'45.00"N 42°23'01.00"E
Bombus portschinsky
auteur(s) : Pierre Rasmont
Erzurum, NW Saç geçidi, 2140m
S/ Cephalaria procera
39°52'45.00"N 42°23'01.00"E
Lallemantia canescens (L.) Fisch.
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Erzurum, Kargapazari, 40°09'N 41°33'E 3000 m
Favorite foraging flower of Bombus portschinsky
Kars Çildir Gölü Landscape with Murat Aytekin
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye/Kars/Çildir Gölü, Çanaksu Village 1991 m
Landscape of the Alpine level in Palandoken daglari
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Erzurum, Palandöken daglari, geçidi Aziziye, 39°48'N 41°17'E 2855 m
Typical landscape at the alpine level, habitat of Bombus alagesianus, B. melanurus, B. portschinsky, B. handlirschianus, B. erzurumensis, B. velox
Bombus (Melanobombus) alagesianus
Reinig, 1930
B. alagesianus
belongs to the group of
Bombus keriensis
Morawitz (Females with hind basitarsus densely covered with short, feathery, light-coloured hairs). All the species of this group live in steppic surroundings, at the higher stages of the Central Asia mountains.
In the West-Palaearctic region,
Bombus alagesianus
is restricted to Anatolia, Transcaucasia, Caucasus and N. Iran. As it lives in remote places of high mountains, rather few specimens have ever been collected. Outside the West-Palaearctic region,
B. alagesianus
is found in the mountains of Mongolia (ssp.
mongolicus
) and in the Alai and the Pamir (ssp.
pamirus
).
For Anatolia, Özbek (1998) mentions altitudes from 1800 to 3000 m. Rasmont & Flagothier (1996) observed 158 specimens between 2200 and 3000 m, among which 80% between 2500 and 3000m.
Bombus alagesianus
lives at the alpine stage, on steppes with a very short vegetation and névés persisting until mid summer.
According to Rasmont & Flagothier (1996),
Bombus alagesianus
is the commonest species at the alpine stage (2500 to 4000 m), together with – in order of decreasing abundance –
B. melanurus
,
B. handlirschianus
,
B. incertus
,
B. armeniacus
,
B. pomorum
,
B. erzurumensis
,
B. cryptarum
,
B. persicus
and 25 other species.
Özbek (1983, 1990, 1998) mentions 53 visited flower species, without indication of preferences. However, the material of Özbek would need revision.
Rasmont & Flagothier (1996) (with some new original data) list :
Campanula
cf.
tridentata
Schreber (46),
Jurinella moschus
(Habl.) Bobrov (28),
Trifolium repens
L. (16),
Astragalus
sect.
onobrychoidei
(10),
Hedysarum hedysaroides
(L.) Schinz. & Thell. (7),
Cirsium
cf.
obvallatum
(Bieb.) Bieb. (6),
Thymus
cf.
nigricus
Klokov & Des.-Shost. (6),
Astragalus
sp. (5),
Centaurea
sp. (2), cf.
Minuartia
sp. (2),
Stachys
cf.
balansae
Boiss. & Kotschy (2),
Trifolium
cf.
repens
L. (2),
Trifolium rytidosemium
Boiss. & Hoh. (2),
Carduus
sp. (1),
Nepeta fissa
C.A. Meyer (1),
Pedicularis pontica
Boiss. (1),
Symphytum asperum
Lepechin (1). This list includes a great many of the flower species found in this mountains stage. Some flowers, however, seem to be avoided : whereas
Lallemantia canescens
(L.) Fisch. and
Nepeta fissa
C.A. Meyer are quite common and well visited by many other bumblebees, they are never by
B. alagesianus
.
B. alagesianus
appartient au groupe de
Bombus keriensis
Morawitz (Femelles avec le métabasitarse densément couvert de soies plumeuses claires). Toutes les espèces de ce groupe vivent dans les milieux steppiques aux plus hauts étages des montagnes d'Asie Centrale.
Dans la région ouest-paléarctique,
Bombus alagesianus
ne se trouve qu'en Anatolie, en Transcaucasie, au Caucase et au N-Iran. Comme il habite des régions reculées, il n'y a qu'assez peu de matériel dans les collections. EN dehors de la région ouest-paléarctique,
B. alagesianus
se trouve dans les montagnes de Mongolie (ssp.
mongolicus
), ainsi que dans l'Alai et le Pamir (ssp.
pamirus
). Pour l'Anatolie, (1998) mentionne des altitudes de 1800 à 3000 m. Rasmont & Flagothier (1996) ont observé 158 spécimens de 2200 à 3000 m, dont 80% de 2500 à 3000m.
Bombus alagesianus
vit à l'étage alpin, dans des steppes avec une végétation très rase et là où des névés persistent jusqu'au coeur de l'été.
Selon Rasmont & Flagothier (1996),
Bombus alagesianus
est l'espèce de bourdons la plus commune à l'étage alpin (2500 to 4000 m), avec (par ordre d'abondance décroissante)
B. melanurus
,
B. handlirschianus
,
B. incertus
,
B. armeniacus
,
B. pomorum
,
B. erzurumensis
,
B. cryptarum
,
B. persicus
et 25 autres espèces.
Özbek (1983, 1990, 1998) mentionne 53 fleurs visitées, sans indications de préférence. Toutefois, ce matériel d'Özbek mériterait une révision.
Rasmont & Flagothier (1996) (additionnées de quelques données originales) donnent :
Campanula
cf.
tridentata
Schreber (46),
Jurinella moschus
(Habl.) Bobrov (28),
Trifolium repens
L. (16),
Astragalus
sect.
onobrychoidei
(10),
Hedysarum hedysaroides
(L.) Schinz. & Thell. (7),
Cirsium
cf.
obvallatum
(Bieb.) Bieb. (6),
Thymus
cf.
nigricus
Klokov & Des.-Shost. (6),
Astragalus
sp. (5),
Centaurea
sp. (2), cf.
Minuartia
sp. (2),
Stachys
cf.
balansae
Boiss. & Kotschy (2),
Trifolium
cf.
repens
L. (2),
Trifolium rytidosemium
Boiss. & Hoh. (2),
Carduus
sp. (1),
Nepeta fissa
C.A. Meyer (1),
Pedicularis pontica
Boiss. (1),
Symphytum asperum
Lepechin (1). Cette liste inclut une grande part des espèces de fleurs surveillées à cet étage. Certaines fleurs, toutefois, semblent évitées: là où
Lallemantia canescens
(L.) Fisch. et
Nepeta fissa
C.A. Meyer sont assez communes et bien visitées par plusieurs autres espèces de bourdons, elles ne le sont jamais par
B. alagesianus
.
B. alagesianus
,
Bombus keriensis
Morawitz grubuna dahildir (dişilerde arka basitarsus kısa, tüysü, açık renkli sık kıllarla kaplıdır). Bu grubun bütün türleri Orta Asya Dağları'nın yüksek kesimlerinde stepik alanlarda yaşamaktadır.
Batı Palaearktik Bölge'de
Bombus alagesianus
Anadolu, Transkafkasya, Kafkasya ve Kuzey İran bölgeleri ile sınırlanan bir alanda yayılış göstermektedir. Genellikle yüksek dağlarda yaşadığı için çok az örnek toplanabilmiştir. Batı Palaearktik Bölge'nin dışında
B. alagesianus
Moğolistan'daki dağlarda (ssp.
mongolicus
) ve Alay ve Pamir'de (ssp.
pamirus
) görülmektedir.
Anadolu'da Özbek (1998) 1800 ile 3000 metre aralığını verirken Rasmont & Flagothier (1996) 158 örneği 2200 ile 3000 metre aralığından gözlemlemiş ve bunların da % 80'ini 2500 ile 3000 metre arasında toplamışlardır.
Bombus alagesianus
alpin kuşakta kısa vejetasyonda yaz ortasına kadar yaşayan steplerde bulunur.
Rasmont & Flagothier (1996)'a göre
Bombus alagesianus
alpin kuşakta (2500 ile 4000 metre aralığında) azalan yoğunluk sırasına göre
B. melanurus
,
B. handlirschianus
,
B. incertus
,
B. armeniacus
,
B. pomorum
,
B. erzurumensis
,
B. cryptarum
,
B. persicus
şeklinde listeleyebileceğimiz türler ve diğer başka 25 tür ile birlikte en sık rastlanan türdür.
Özbek (1983, 1990, 1998) tercihler ile ilgili bilgi vermeden 53 bitki türü ismi vermektedir. Ancak Özbek'in materyalinin revizyona ihtiyacı olduğu düşünülmektedir.
Rasmont & Flagothier (1996) (bazı yeni orjinal data ile birlikte) şu bitkileri vermişlerdir:
Campanula
cf.
tridentata
Schreber (46),
Jurinella moschus
(Habl.) Bobrov (28),
Trifolium repens
L. (16),
Astragalus
sect.
onobrychoidei
(10),
Hedysarum hedysaroides
(L.) Schinz. & Thell. (7),
Cirsium
cf.
obvallatum
(Bieb.) Bieb. (6),
Thymus
cf.
nigricus
Klokov & Des.-Shost. (6),
Astragalus
sp. (5),
Centaurea
sp. (2), cf.
Minuartia
sp. (2),
Stachys
cf.
balansae
Boiss. & Kotschy (2),
Trifolium
cf.
repens
L. (2),
Trifolium rytidosemium
Boiss. & Hoh. (2),
Carduus
sp. (1),
Nepeta fissa
C.A. Meyer (1),
Pedicularis pontica
Boiss. (1),
Symphytum asperum
Lepechin (1). Bazı çiçeklerin ise gözardı edildiği görülmektedir. Örneğin
Lallemantia canescens
(L.) Fisch. ve
Nepeta fissa
C.A.Meyer sık rastlanan ve diğer bombus arıları tarafından ziyaret edilen bitkiler olmalarına karşın üzerlerinde hiç
B. alagesianus
gözlenmemiştir.
Bombus alagesianus
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 22.01.2008
Bombus alagesianus Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus alagesianus Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Erzurum, Palandöken daglari 39°48'29.00"N 41°17'46.00"E 2880 m
Bombus alagesianus F on Astragalus xerophilus Lebed.
Bombus alagesianus
auteur(s) : Pierre Rasmont
Erzurum, Palandöken daglari 39°48'29.00"N 41°17'46.00"E 2880 m
Bombus alagesianus on Jurinella moschus (Habl.) Bobrov.
Bombus alagesianus Worker
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye, Artvin, Çam geçidi
41°12'21"N 42°30'05"E 2462m
Bombus alagesianus Worker
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye, Artvin, Çam geçidi
41°12'21"N 42°30'05"E 2462m
Landscape of the Alpine level in Palandoken daglari
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Erzurum, Palandöken daglari, geçidi Aziziye, 39°48'N 41°17'E 2855 m
Typical landscape at the alpine level, habitat of Bombus alagesianus, B. melanurus, B. portschinsky, B. handlirschianus, B. erzurumensis, B. velox
Bombus (Melanobombus) erzurumensis
Özbek, 1990
This species shows a great variability in the abundance of redish hairs in corbiculae and in the extension of white hairs on the face. The specimens with a large amount of redish hairs on corbiculae and with hairs on the face have been named
B. oezbeki
by Rasmont & Flagothier (1996). We have now strong evidence that
erzurumensis
and
oezbeki
are conspecific, the latter being junior invalid synonym (as nomen nudum). Like
alagesianus
,
erzurumensis
belongs to the
Bombus keriensis
group, typical from the high mountains of Central Asia.
The species is endemic to N.-E. Anatolia and the adjacent region of N. Iran
The species is found in the high-mountain steppes of E. Anatolia. Özbek (1998) mentions altitudes from 2000 to 3000 m. Rasmont & Flagothier (1996) found it between 1550 and 3000 m, with 80 % of the observations between 1800 and 3000 m. Together with
B. alagesianus
,
Bombus erzurumensis
is the species living at the highest altitudes of Anatolia. The species belongs to a set of species, characteristic of the east-Anatolian steppic alpine stage, together with
B. alagesianus
,
B. melanurus
,
B. handlirschianus
,
B. incertus
,
B. armeniacus
,
B. pomorum
,
B. cryptarum
,
B. persicus
,
B. sicheli
(and 24 more species).
Özbek (1990, 1998) mentions 26 visited flower species.
Rasmont & Flagothier (1996) (and some new original data) list :
Cephalaria
cf.
procera
Fisch. & Lall. (20 observations),
Campanula
cf.
tridentata
Schreber (19),
Jurinella moschus
(Habl.) Bobrov (16),
Nepeta fissa
C.A. Meyer (6),
Teucrium chamaedrys
L. (2),
Anchusa
sp. (1),
Astragalus
sp. (1),
Cerinthe
sp. (1),
Cirsium
cf.
obvallatum
(Bieb.) Bieb. (1),
Epilobium angustifolium
L. (1),
Lotus corniculatus
L. (1),
Onobrychis
cf.
stenostachya
Freyn. (1),
Rhinanthus rumelicus
Velen. (1),
Stachys
cf.
cretica
L. (1),
Trifolium repens
L. subsp.
macrorrhizum
(Boiss.) Boiss. (1),
Trifolium
sp. (1),
Thymus
cf.
nigricus
Klokov & Des.-Shost. (1). This list includes the data of
erzurumensis
sensu stricto and light form
oezbeki
.
Cette espèce présente une importante variabilité dans la présence de soies rousses aux corbeilles et dans l'extension du pelage blanc de la face. Les spécimens avec de nombreuses soies rousses aux corbeilles et avec beaucoup de pelage blanc à la face ont été nommés
B. oezbeki
par Rasmont & Flagothier (1996). Nous avons maintenant de très fortes indications qu'
erzurumensis
et
oezbeki
sont conspécifiques, ce dernier étant un synonyme récent et invalide (en tant que nomen nudum). Comme
alagesianus
,
erzurumensis
appartient au groupe de
Bombus keriensis
, typique des hautes montagnes de l'Asie Centrale.
L'espèce est endémique du N.E. de l'Anatolie et des régions adjacentes du N de l'Iran.
L'espèce se trouve dans les steppes de haute montagne de l'Est anatolien. Özbek (1998) cite des altitudes de 2000 à 3000 m. Rasmont & Flagothier (1996) l'ont trouvé entre 1550 et 3000 m, avec 80 % des observations entre 1800 et 3000 m. Avec
B. alagesianus
,
Bombus erzurumensis
est le bourdons qui vit aux pmlus hautes altitudes en Anatolie. L'espèce appartient à ce lot d'espèces caractéristiques des étages alpins steppiques de l'Est anatolien: avec
B. alagesianus
,
B. melanurus
,
B. handlirschianus
,
B. incertus
,
B. armeniacus
,
B. pomorum
,
B. cryptarum
,
B. persicus
,
B. sicheli
(et 24 autres espèces).
Özbek (1990, 1998) mentionne 26 fleurs visitées. Rasmont & Flagothier (1996) (avec quelques données nouvelles) donnent la liste suivante :
Cephalaria
cf.
procera
Fisch. & Lall. (20 observations),
Campanula
cf.
tridentata
Schreber (19),
Jurinella moschus
(Habl.) Bobrov (16),
Nepeta fissa
C.A. Meyer (6),
Teucrium chamaedrys
L. (2),
Anchusa
sp. (1),
Astragalus
sp. (1),
Cerinthe
sp. (1),
Cirsium
cf.
obvallatum
(Bieb.) Bieb. (1),
Epilobium angustifolium
L. (1),
Lotus corniculatus
L. (1),
Onobrychis
cf.
stenostachya
Freyn. (1),
Rhinanthus rumelicus
Velen. (1),
Stachys
cf.
cretica
L. (1),
Trifolium repens
L. subsp.
macrorrhizum
(Boiss.) Boiss. (1),
Trifolium
sp. (1),
Thymus
cf.
nigricus
Klokov & Des.-Shost. (1). Cette liste inclut les données d'
erzurumensis
et de la forme claire
oezbeki
Rasmont & Flagothier nomen nudum.
Bu tür corbiculadaki kızıl tüylerin dağılımı ve yüzdeki beyaz tüylerin uzunluklarında büyük çeşitlilik göstermektedir. Corbiculada çok sayıda kızıl tüyleri ve yüzde beyaz uzun tüyleri olanlar Rasmont & Flagothier (1996) tarafından
B. oezbeki
olarak verilmiştir. Şu anda
erzurumensis
ve
oezbeki
'nin aynı türler olduğu konusunda kuvvetli bulgulara sahip olduğumuzdan ikincinin junior sinonim olduğunu ifade edebiliriz (nomen nudum olarak). Tıpkı
alagesianus
gibi
erzurumensis
de
Bombus keriensis
grubuna dahil olup Orta Asya'nın yüksek dağlarında tipiktirler.
Bu tür Kuzeydoğu Anadolu ve Kuzey İran'ın sınır bölgelerine endemiktir.
Genellikle Doğu Anadolu'nun yüksek dağ steplerinde rastlanmaktadır. Özbek (1998) 2000 ile 3000 metre aralığını vermekte iken Rasmont & Flagothier (1996) 1550 ile 3000 metre aralığında gözlemlerin %80'i 1800 ile 3000 metre arasında olacak şekilde bildirmişlerdir.
B. alagesianus
ile birlikte
B. erzurumensis
türü de Anadolu'nun yüksek kesimlerinde yaşamaktadır. Bu tür Doğu Anaolu'nun alpin steplerinde karakteristik olan
B. alagesianus
,
B. melanurus
,
B. handlirschianus
,
B. incertus
,
B. armeniacus
,
B. pomorum
,
B. cryptarum
,
B. persicus
,
B. sicheli
(ve diğer 24 tür) türleri ile birlikte bulunmaktadır.
Özbek (1990, 1998) 26 bitkiyi ziyaret ettiğini ifade etmektedir.
Rasmont & Flagothier (1996) ve bazı yeni orijinal veriye göre şu bitkiler verilebilir:
Cephalaria
cf.
procera
Fisch. & Lall. (20 gözlem),
Campanula
cf.
tridentata
Schreber (19),
Jurinella moschus
(Habl.) Bobrov (16),
Nepeta fissa
C.A. Meyer (6),
Teucrium chamaedrys
L. (2),
Anchusa
sp. (1),
Astragalus
sp. (1),
Cerinthe
sp. (1),
Cirsium
cf.
obvallatum
(Bieb.) Bieb. (1),
Epilobium angustifolium
L. (1),
Lotus corniculatus
L. (1),
Onobrychis
cf.
stenostachya
Freyn. (1),
Rhinanthus rumelicus
Velen. (1),
Stachys
cf.
cretica
L. (1),
Trifolium repen
s L. subsp.
macrorrhizum
(Boiss.) Boiss. (1),
Trifolium
sp. (1),
Thymus
cf.
nigricus
Klokov & Des.-Shost. (1). Bu veri
erzurumensis
sensu stricto ve
oezbeki
'nin açık renkli formlarına aittir.
Bombus erzurumensis
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 23.01.2008
Bombus erzurumensis Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus erzurumensis f. ozbeki Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus erzurumensis Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye, Erzurum, N Erzurum, Dumlu dagi
40°08'20.00"N 41°19'58.00"E 2500m
S/ Nepeta racemosa Lam.
Bombus erzurumensis Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Erzurum, N Erzurum, Dumlu dagi, 40°08'20.00"N 41°19'58.00"E 2500m
S/ Nepeta racemosa Lam.
Landscape of the Alpine level in Palandoken daglari
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Erzurum, Palandöken daglari, geçidi Aziziye, 39°48'N 41°17'E 2855 m
Typical landscape at the alpine level, habitat of Bombus alagesianus, B. melanurus, B. portschinsky, B. handlirschianus, B. erzurumensis, B. velox
Bombus (Melanobombus) incertus
Morawitz, 1881
B. incertus
is the most common among between many mimetic species, with white stripes and a red-tipped abdomen, living in Anatolia, the Caucasus region and N. Iran and between which it is difficult to discriminate, when one does not know the subgeneric characters.
B.incertus
is strictly restricted to Anatolia, Transcaucasia and N. Iran. It has not been observed in the Caucasus. It has not been reported from Armenia, where it is most probably present. Although it does not live at lower altitudes,
B. incertus
is the most commonly collected bumblebee in Anatolia.
For Iran, Baker (1996) mentions altitudes from 2150 to 3000 m. For Anatolia, Reinig (1971) mentions altitudes from 1600 to 2600 m and Özbek (1998) from 100 to 3500 m. Rasmont & Flagothier (1996) observed the species from 850 to 3000 m with 80% observations between 1500 and 2315 m. According to these authors, the species is uncommon in the hills and lower mountains (500 to 1500 m) and at the alpine stage (2500 to 4000 m). By contrast, it is the most common species at the montane stage (1500 to 2500 m).
Reinig (1971) regards
B. incertus
as a wood-edge species. We found it in all the montane surroundings, be it woods or steppes.
B. incertus
coexists most often with
B. armeniacus
,
B. sylvarum
,
B. persicus
and
B. niveatus
.
In Anatolia, Özbek (1983, 1998) mentions 177 flower taxa visited by
B. incertus
, among which the most preferred are :
Onobrychis viciaefolia
,
Medicago sativa
,
Trifolium pratense
,
Helianthus annuus
and
Carthamus tinctorius
. In the Taurus Mts., Rasmont & Flagothier (1996) found
B. incertus
to be mainly attracted by
Anchusa officinalis
L. and
Carduus
cf.
nutans
L.. Their data, together with additional ones include 56 flower taxa :
Cephalaria
cf.
procera
(148 observations),
Carduus
sp. (141),
Anchusa officinalis
(105),
Anchusa
sp. (98),
Onopordum
sp. (89),
Onobrychis
spp. (67),
Salvia verticillata
(50),
Astragalus
sp. (43),
Arctium
sp. (26),
Carduus
cf.
nutans
(26),
Marrubium parviflorum
(25),
Campanula
cf.
tridentata
(20),
Centaurea
sp. (17),
Thymus
sp. (15),
Stachys cretica
(13),
Nepeta fissa
(13),
Trifolium pratense
(11),
Vicia villosa
(10),
Jurinella moschus
(8) and 38 other, less visited taxa.
Özbek (1976, 1980, 1998) stresses the major role of
Bombus incertus
(together with
B. sylvarum daghestanicus
) as a crop pollinator in the Erzurum region, mainly on
Helianthus annuus
,
Brassica napus
,
Onobrychis viciaefolia
,
Medicago sativa
,
Trifolium pratense
and
Trifolium repens
. Due to its abundance and large altitudinal range,
B. incertus
is definitely one of the major contributors to pollination in continental Anatolia.
B. incertus
est la plus communes parmi les nombreuses espèces mimétiques d'Anatolie, du Caucase et du N. Iran avec la robe typique à bandes blanches et l'extrémité abdominale rouge. Ces espèces mimétiques sont difficiles à distinguer pour celui qui ne connaît pas les caractères subgénériques des bourdons.
B.incertus
est strictement restreint à l'Anatolie, la Transcaucasie et le N. Iran. Il n'a pas encore été observé au Caucase. Il n'est pas non plus cité de l'Arménie bien qu'il y soit très probablement présent. Bien qu'il ne se trouve pas à basse altitude,
B. incertus
est certainement le bourdons le plus communément observé en Anatolie.
En Iran, Baker (1996) cite des altitudes de 2150 à 3000 m. Pour l'Anatolie, Reinig (1971) cite des altitudes de 1600 à 2600 m et Özbek (1998) de 100 à 3500 m. Rasmont & Flagothier (1996) ont observé l'espèce de 850 à 3000 m avec 80% d'observations entre 1500 et 2315 m. Selon ces derniers, l'espèce est peu commune dans les collines et les basses montagnes (500 à 1500 m) tout comme à l'étage alpin (2500 - 4000 m). A l'opposé,
B. incertus
est l'espèce la plus commune aux étages montagnards et subalpins (1500 à 2500 m).
Reinig (1971) considère
B. incertus
comme une espèce de lisières. Nous l'avons trouvée partout aux étages montagnard et subalpin, que ce soit en forêt ou dans les steppes.
B. incertus
coexiste le plus souvent avec
B. armeniacus
,
B. sylvarum
,
B. persicus
et
B. niveatus
.
En Anatolie, Özbek (1983, 1998) cite 177 fleurs visitées par
B. incertus
, parmi lesquelles les préférées sont :
Onobrychis viciaefolia
,
Medicago sativa
,
Trifolium pratense
,
Helianthus annuus
and
Carthamus tinctorius
. Dans le Taurus, Rasmont & Flagothier (1996) ont trouvé que
B. incertus
était surtout attiré par
Anchusa officinalis
L. et
Carduus
cf.
nutans
L.. Leurs données (avec des ajouts récents) comprend maintenant 56 taxons floraux :
Cephalaria
cf.
procera
(148 observations),
Carduus
sp. (141),
Anchusa officinalis
(105),
Anchusa
sp. (98),
Onopordum
sp. (89),
Onobrychis
spp. (67),
Salvia verticillata
(50),
Astragalus
sp. (43),
Arctium
sp. (26),
Carduus
cf.
nutans
(26),
Marrubium parviflorum
(25),
Campanula
cf.
tridentata
(20),
Centaurea
sp. (17),
Thymus
sp. (15),
Stachys cretica
(13),
Nepeta fissa
(13),
Trifolium pratense
(11),
Vicia villosa
(10),
Jurinella moschus
(8) et 38 autres taxons moins visités.
Özbek (1976, 1980, 1998) met l'accent sur le rôle majeur de
Bombus incertus
(avec
B. sylvarum daghestanicus
) comme un pollinisateur de cultures dans la région d' Erzurum, surtout
Helianthus annuus
,
Brassica napus
,
Onobrychis viciaefolia
,
Medicago sativa
,
Trifolium pratense
et
Trifolium repens
. Du fait de sont abondance, et de sa très large tolérance d'altitudes,
B. incertus
est certainement un des pollinisateur majeur de l'Anatolie.
B. incertus
Anadolu, Kafkasya ve Kuzey İran Bölgelerinde yaşayan ve beyaz bantlı olup kırmızı abdomen ucu ile sonlanan pek çok mimetik tür arasında en sık rastlananıdır. Bu hali ile altcins karakterleri iyi bilinmediğinde kolaylıkla diğer türler ile karıştırılabilmektedir.
B. incertus
Anadolu, Transkafkasya ve Kuzey İran ile sınırlı bir alanda bulunmakatadır. Kafkaslardan hiç gözlenmemiştir ve muhtemelen bulunduğu tahmin edilen Ermenistan'dan da hiç kayıt yoktur. Her ne kadar düşük irtifada bulunmasa da
B. incertus
Anadolu'da en fazla toplanan bombus arılarından biridir.
İran'da Baker (1996) 2150 ile 3000 metre yükseklik aralığını verirken Anadolu'da Reinig (1971) 1600 ile 2600 metreden ve Özbek (1998) de 100 ile 3500 metre aralıklarından kayıt bildirmektedirler. Rasmont & Flagothier (1996) bu türü 850 ile 3000 metre aralığından örneklerin %80'i 1500 ile 2315 metre arasında olacak şekilde bildirmişlerdir. Bu yazarlara göre bu tür küçük tepe ve dağlarda (500'den 1500 metreye kadar) ve alpin tabakada (2500'den 4000 metreye kadar) az rastlanırken dağ kuşağında (1500'den 2500 metreye kadar) en sık rastlanan türdür.
Reinig (1971)
B. incertus
'u orman kenarı türü olarak bildirmektedir. Biz bu türü ağaçlık ya da step olsun tüm dağlık alanlardan tespit ettik.
B. incertus
genellikle
B. armeniacus
,
B. sylvarum
,
B. persicus
ve
B. niveatus
ile birlikte görülmektedir. Anadolu'da Özbek (1983, 1998)
B.incertus
'un ziyaret ettiği 177 çiçekli bitki taksasından bahsetmekte olup bunlar arasında en sık tercih edilenleri
Onobrychis viciaefolia
,
Medicago sativa
,
Trifolium pratense
,
Helianthus annuus
ve
Carthamus tinctorius
'dur. Toros Dağları'nda Rasmont & Flagothier (1996)
B. incertus
'un genellikle
Anchusa officinalis
L. ve
Carduus
cf.
nutans
L. tarafından çekildiğini gözlemlemişlerdir. Bu veri ve diğer başka çalışmalara göre 56 çiçekli bitki taksası kaydedilmiştir. Bunlar
Cephalaria
cf.
procera
(148 gözlem),
Carduus
sp. (141),
Anchusa officinalis
(105),
Anchusa
sp. (98),
Onopordum
sp. (89),
Onobrychis
spp. (67),
Salvia verticillata
(50),
Astragalus
sp. (43),
Arctium
sp. (26),
Carduus
cf.
nutans
(26),
Marrubium parviflorum
(25),
Campanula
cf.
tridentata
(20),
Centaurea
sp. (17),
Thymus
sp. (15),
Stachys cretica
(13),
Nepeta fissa
(13),
Trifolium pratense
(11),
Vicia villosa
(10),
Jurinella moschus
(8) ve 38 daha az ziyaret edilen taksadır.
Özbek (1976, 1980, 1998)
Bombus incertus
'un (
B. sylvarum daghestanicus
ile beraber) Erzurum bölgesinde özellikle
Helianthus annuus
,
Brassica napus
,
Onobrychis viciaefolia
,
Medicago sativa
,
Trifolium pratense
ve
Trifolium repens
bitkilerinin temel tozlaştırıcısı olduğunu ısrarla belirtmektedir. Geniş yayılış alanına ve yükselti tercihlerine bakıldığında
B. incertus
'un tüm Anadolu'da önemli bir tozlaştırıcı olduğunu söyleyebiliriz.
Bombus incertus
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 23.01.2008
Bombus incertus Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus incertus Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Kars. prov., Digor, 2110 m
S/ Onopordum turcicum
Bombus incertus Worker
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Erzurum, Saç geçidi, 39°52'N 042°23'E 2190m
S/ Carduus sp.
Bombus (Melanobombus) lapidarius
(L., 1761)
The nominal ssp. can be found only in the montains of the west Turkey. The ssp.
caucasicus
occurs in N.E. Anatolia, Transcaucasus, Caucasus and N. Iran. The ssp.
eriphorus
occurs in Caucasus only.
In Anatolia, Rasmont & Flagothier (1996) observed the ssp.
lapidarius
from 775 m up to 2390 m (80 % between 775 m and 1700 m) and the ssp.
caucasicus
from 1750 m up to 2570 m (80 % between 2000 m and 2400 m).
Bombus lapidarius
is regarded by all authors as a wood-edge species.
In Turkey, Özbek (1983) found
B. lapidarius
on
Cirsium
sp. and
Salvia
sp. Rasmont & Flagothier (1996) (with some additional data) list :
Cephalaria
cf.
procera
Fisch. & Lall. (3 observations),
Carduus
sp. (2), cf.
Crepis
sp. (2),
Vicia
cf.
villosa
Roth (1), Lotus corniculatus L. (1), Stachys cf. balansae Boiss. & Kotschy (1),
Stachys
cf.
cretica
L. (1),
Prunella
sp. (1).
La ssp. nominale ne se trouve que dans les montagnes de l'ouest de la Turquie. La ssp.
caucasicus
se trouve dans le NE de l'Anatolie, la Transcaucasie, le Caucase et le N. Iran. La ssp.
eriophorus
ne se trouve qu'au Caucase.
En Anatolie, Rasmont & Flagothier (1996) ont observé la ssp.
lapidarius
de 775 m à 2390 m (80 % entre 775 m et 1700 m) et la ssp.
caucasicus
de 1750 m jusque 2570 m (80 % entre 2000 m et 2400 m).
Bombus lapidarius
est considéré par tous les auteurs comme une espèce de lisières.
En Turquie, Özbek (1983) trouve
B. lapidarius
sur
Cirsium
sp. et
Salvia
sp. Rasmont & Flagothier (1996) (avec quelques données supplémentaires) citent :
Cephalaria
cf.
procera
Fisch. & Lall. (3 observations),
Carduus
sp. (2), cf.
Crepis
sp. (2),
Vicia
cf.
villosa
Roth (1),
Lotus corniculatus
L. (1),
Stachys
cf.
balansae
Boiss. & Kotschy (1),
Stachys
cf.
cretica
L. (1),
Prunella
sp. (1).
Nominal ssp. yalnızca Türkiye'nin batısındaki dağlarda bulunmaktadır. ssp.
caucasicus
ise Kuzeydoğu Anadolu, Transkafkasya, Kafkasya ve Kuzey İran'da yayılış göstermektedir. ssp.
eriphorus
ise yalnızca Kafkasya'da bulunmaktadır.
Anadolu'da Rasmont & Flagothier (1996) ssp.
lapidarius
'u 775 metre ile 2390 metre yükseklik aralıklarında (%80'i 775 ve 1700 metre arasında) ve ssp.
caucasicus
'u da 1750 metre ile 2570 metre aralığında (%80'i 2000 ile 2400 metre arasında) gözlemlemişlerdir.
Bombus lapidarius
tüm yazarlar tarafından orman kenarı (ağaçlık alan) türü olarak ifade etmektedir.
Türkiye'de Özbek (1983)
B. lapidarius
'u
Cirsium
sp. ve
Salvia
sp. üzerinde bulmuştur. Rasmont & Flagothier (1996) (bazı ek veri ile birlikte) şu bitkileri vermektedirler:
Cephalaria
cf.
procera
Fisch. & Lall. (3 gözlem),
Carduus
sp. (2), cf.
Crepis
sp. (2),
Vicia
cf.
villosa
Roth (1),
Lotus corniculatus
L. (1),
Stachys
cf.
balansae
Boiss. & Kotschy (1),
Stachys
cf.
cretica
L. (1),
Prunella
sp. (1).
Bombus lapidarius
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 21.01.2008
Bombus lapidarius caucasicus Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus lapidarius caucasicus, Male
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye, Trabzon, Zigana geçidi, 40°38'N 39°24'E, 2080 m
Bombus lapidarius caucasicus, Worker
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye, Trabzon, Zigana geçidi, 40°38'N 39°24'E, 2080 m
Bombus lapidarius lapidarius Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus (Melanobombus) sichelii
Radoszkowski, 1859
Bombus sichelii
is often erroneously identified. It may be mistaken for the lighter forms of
B. lapidarius
, specially the males. In Anatolia,
Bombus sichelii cazurroi
may be mistaken for
B. incertus
,
B. erzurumensis
(specially the light form
oezbeki
). The paler shade of orange (often yellowish) on the abdominal tip of
B. sichelii
should allow the distinction with these taxa, the abdominal tip of which is definitely brighter orange or red.
Whereas Williams (1998) considers
B. erzurumensis
and
B. sichelii
as synonyms, we regard them as clearly separate species.
In Anatolia, for the ssp
cazurroi
, Özbek (1998) citates altitudes from 2000 to 2800 m and Rasmont & Flagothier (1996) indicate 2000 to 2570 m (n=106) with 80 % of the catch between 2000 and 2500 m.
Most often, the species dwells in clear forests, with many clearings. However, in Anatolia,
Bombus sichelii
may be encountered far from any woods.
In Anatolia, Rasmont & Flagothier (1996) associate the species with the alpine taxa, mainly
B. alagesianus
,
B. melanurus
and
B. handlirschianus
.
In Anatolia, Özbek (1990b) mentions
Astragalus
sp. In 1998, the same author citates 48 flower taxa (visited by only 49 bumblebees !). Our own data include only
Vicia cracca
(4 observations) and
Trifolium repens
(1) for a total of 106 identified specimens.
Bombus sichelii
est souvent incorrectement identifié. Il peut être confondu avec les formes les plus claires de
Bombus lapidarius
, surtout chez les mâles. En Anatolie,
Bombus sichelii cazurroi
peut être confondu avec
B. incertus
et
B. erzurumensis
(surtout la forme claire
oezbeki
). La teinte pâle de l'orange au bout de l'abdomen de
sichelii
(parfois même jaunâtre) permet une distinction nette de ces deux autres espèces.
Tandis que Williams (1998) considère
B. erzurumensis
et
B. sichelii
comme synonymes, nous les considérons ici comme des espèces clairement séparées.
En Anatolie, pour la ssp.
cazurroi
, Özbek (1998) cite des altitudes de 2000 à 2800 m et Rasmont & Flagothier (1996) indiquent 2000 à 2570 m (n=106) avec 80 % des observations entre 2000 et 2500 m.
Le plus souvent l'espèce habite les forêts claires, avec beaucoup de clairières. Toutefois, en Anatolie,
Bombus sichelii
peut se rencontrer bien loin de tout boisement. Rasmont & Flagothier (1996) associent l'espèce avec les taxons alpins, surtout
B. alagesianus
,
B. melanurus
et
B. handlirschianus
.
Comme fleur butinée, Özbek (1990b) mentionne
Astragalus
sp. En 1998, le même auteur cite 48 taxons floraux (visités par seulement 49 spécimens !). Nos propres données comprennent seulement
Vicia cracca
(4 observations) et
Trifolium repens
(1) pour un total de 106 spécimens identifiés.
Bombus sichelii
sıklıkla teşhisi yanlış yapılan bir türdür. Genelikle erkekleri
B. lapidarius
'un açık tüy rengine sahip formları ile karıştırılmaktadır. Anadolu'da
Bombus sichelii cazurroi
B. incertus
,
B. erzurumensis
(özellikle
oezbeki
'nin açık renkli formları) olarak yanlış teşhis edilebilir.
B. sichelii
'nin abdomen ucundaki turuncu tüylü kısım (bazen sarımsı) bu taksonun ayrımında faydalıdır. Bu bölümdeki tüyler diğerlerinde oldukça parlak turuncu ya da kırmızıdır.
Williams (1998)
B. erzurumensis
ve
B. sichelii
'yi sinonim olarak belirtmekteyse de bize göre bunlar farklı türlerdir.
Anadolu'da ssp.
cazurroi
için Özbek (1998) yükselti aralığını 200-2800 metre olarak bildirmektedir. Rasmont & Flagothier (1996) ise 2000 ile 2570 metre aralıklarını (n=106) örneklerin %80'i 2000 ile 2500 metre arasında olacak şekilde vermektedirler.
Bu tür genellikle açık alanlara sahip ormanlarda bulunmaktadır. Ancak Anadolu'da
Bombus sichelii
bazen ağaçlıklardan uzak yerlerde de karşımıza çıkmaktadır.
Anadolu'da Rasmont & Flagothier (1996) bu türü
B. alagesianus
,
B. melanurus
ve
B. handlirschianus
gibi alpinik taksa ile birlikte tespit etmiştir.
Anadolu'da Özbek (1990b)
Astragalus
sp.'yi işaret etmektedir. 1998'da aynı yazar 48 çiçekli bitki türünü refere etmiştir (yalnızca 49 bombus arısı tarafından ziyaret edilen!). Bizim verimiz 106 teşhis edilmiş örnekten oluşmaktadır ve bunlar yalnızca
Vicia cracca
(4 gözlem) ve
Trifolium repens
(1) üzerindendir.
Bombus sichelii
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 23.01.2008
Bombus sicheli sicheli Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus (Mendacibombus) handlirschianus
Vogt, 1909
Coat colours make it generally easy to distinguish females of
handlirschianus
from those of
shaposhnikovi
. At the present time, one can not separate the males from
handlirschianus
from those of
shaposhnikovi
. They have an identical creamy striping pattern and the same genitalia.
Little is known on this strictly alpine species, described by Reinig (1971) as an open field one. It lives in the alpine steppes of Anatolia, Transcaucasia, Caucasus and N. Iran. Özbek (1983, 1997) found it at altitudes of 2300-2900 m. Rasmont & Flagothier (1996) made 80 % of their observations between 2000 and 2855 m, the total range being 1790 to 3000m.
B. handlirschianus
is one of the characteristic species of the alpine stage in E. Anatolia, the other being – in decreasing order of abundance :
alagesianus
,
melanurus
,
pomorum canus
,
erzurumensis
,
cryptarum armeniacus
,
mesomelas alboluteus
,
portschinskyi
,
shaposhnikovi
,
oezbeki
and
velox
(Rasmont & Flagothier, 1996).
In E. Anatolia, it is generally found in the same places as the nearest species, shaposhnikovi, except for the mountains of central Anatolia (Ilgaz daglari, Erciyes dagi, Büyük Toros daglari) where the latter has not been found.
Without quantifying his observations, Özbek (1983, 1990b, 1997) mentions the following numerous taxa :
Acantholimon
1 species,
Achillea
1 sp.,
Anchusa
2 spp.,
Astragalus
5 spp.,
Campanula
2 spp.,
Carduus
spp.,
Cerinthe
1 sp.,
Centaurea
4 spp.,
Cephalaria
1 sp.,
Cicer
1 sp.,
Cichorium intybus
,
Cirsium
2 spp.,
Coronilla
2 spp.,
Cotoneaster
1 sp.,
Dianthus
1 sp.,
Epilobium angustifolium
,
Erigeron
2 spp.,
Eryngium
1 sp.,
Gentiana
2 spp.,
Geum
1 sp.,
Hedysarum
1 sp.,
Hypericum
1 sp.,
Jurinella moschus
(Habl.) Dobrv.,
Lamium
3 spp.,
Lathyrus
sp.,
Lotus
1 sp.,
Medicago
3 spp.,
Minuartia
2 sp.,
Myosotis
1 sp.,
Onobrychis
1 sp.,
Pedicularis
1 sp.,
Potentilla
3 spp.,
Rhinanthus
1 sp.,
Salvia
2 sp.,
Scabiosa
1 sp.,
Scutellaria
1 sp.,
Serratula
1 sp.,
Silene
1 sp.,
Stachys
2 spp.,
Taraxacum
2 spp.,
Teucrium
1 sp.,
Thymus
2 spp.,
Tragopogon
1 sp.,
Trifolium
3 spp.,
Veronica
2 spp.,
Vicia
1 sp.,
Xeranthemum
1 sp.,
Ziziphora
1 sp.
The authors (including the data of Rasmont & Flagothier, 1996) observed
B. handlirschianus
on the following flowers:
Nepeta fissa
C.A. Meyer (87 specimens, including 3 $$),
Stachys cretica
L. (20),
Trifolium repens
L. (15),
Stachys balansae
Boiss. & Kotschy (14 of which 1 $),
Astragalus
spp. (12),
Jurinella moschus
(Habl.) Dobrv. (9),
Cirsium
cf.
obvallatum
(Bieb.) Bieb. (6),
Cephalaria
cf.
procera
Fisch. & Lall. (5, including 2 $$),
Anchusa
sp. (4),
Hedysarum hedysaroides
(L.) Schinz & Thell. (3),
Symphytum asperum
Lepechin (3),
Thymus
cf.
nigricus
Klokov & Des. Shost. (2),
Carduus
sp. (1 $), Compositae indet. (1),
Onobrychis
sp. (1),
Prunella
sp. (1),
Thymus
sp. (1),
Trifolium pratense
L. (1),
Vicia villosa
Roth (1).
Favourite flowers are clearly Labiatae, Leguminosae and Carduae.
La couleur du pelage permet de distinguer aisément les femelles d'
handlirschianus
de celles de
shaposhnikovi
. Pour le moment, on ne sait pas encore séparer les mâles de ces deux espèces: ils ont une robe identique, avec des bandes crême, et les mêmes génitalia.
On connaît peu de choses sur cette espèces strictement alpine, donnée par Reinig (1971) comme une espèce de milieux ouverts. Elle vit dans les steppes alpines d'Anatolie, de Transcaucasie, du Caucase et du N. Iran. Özbek (1983, 1997) l'a trouvé à des latitudes de 2300-2900 m. Rasmont & Flagothier (1996) citent 1790-3000m avec 80 % de leurs observations entre 2000 et 2855 m.
B. handlirschianus
est une des espèces caractéristiques de l'étage alpin steppique de l'Est anatolien avec (par ordre décroissant d'abondance):
alagesianus
,
melanurus
,
pomorum canus
,
erzurumensis
,
cryptarum armeniacus
,
mesomelas alboluteus
,
portschinskyi
,
shaposhnikovi
,
oezbeki
and
velox
(Rasmont & Flagothier, 1996).
Dans l'est de l'Anatolie, on trouve généralement
handlirschianus
dans les mêmes stations que l'espèce la plus proche
shaposhnikovi
. Ce n'est pas le cas dans les montagnes de l'Anatolie centrale (Ilgaz daglari, Erciyes dagi, Büyük Toros daglari) où on ne trouve pas
shaposhnikovi
.
Sans quantifier ses observations, Özbek (1983, 1990b, 1997) cite les très nombreuses fleurs butinées suivantes:
Acantholimon
1 sp.,
Achillea
1 sp.,
Anchusa
2 spp.,
Astragalus
5 spp.,
Campanula
2 spp.,
Carduus
spp.,
Cerinthe
1 sp.,
Centaurea
4 spp.,
Cephalaria
1 sp.,
Cicer
1 sp.,
Cichorium intybus
,
Cirsium
2 spp.,
Coronilla
2 spp.,
Cotoneaster
1 sp.,
Dianthus
1 sp.,
Epilobium angustifolium
,
Erigeron
2 spp.,
Eryngium
1 sp.,
Gentiana
2 spp.,
Geum
1 sp.,
Hedysarum
1 sp.,
Hypericum
1 sp.,
Jurinella moschus
(Habl.) Dobrv.,
Lamium
3 spp.,
Lathyrus
sp.,
Lotus
1 sp.,
Medicago
3 spp.,
Minuartia
2 sp.,
Myosotis
1 sp.,
Onobrychis
1 sp.,
Pedicularis
1 sp.,
Potentilla
3 spp.,
Rhinanthus
1 sp.,
Salvia
2 sp.,
Scabiosa
1 sp.,
Scutellaria
1 sp.,
Serratula
1 sp.,
Silene
1 sp.,
Stachys
2 spp.,
Taraxacum
2 spp.,
Teucrium
1 sp.,
Thymus
2 spp.,
Tragopogon
1 sp.,
Trifolium
3 spp.,
Veronica
2 spp.,
Vicia
1 sp.,
Xeranthemum
1 sp.,
Ziziphora
1 sp.
En incluant les données de Rasmont & Flagothier (1996) nous avons observé
B. handlirschianus
sur les fleurs suivantes:
Nepeta fissa
C.A. Meyer (87 spécimens, dont 3 mâles),
Stachys cretica
L. (20),
Trifolium repens
L. (15),
Stachys balansae
Boiss. & Kotschy (14 dont 1 mâle),
Astragalus
spp. (12),
Jurinella moschus
(Habl.) Dobrv. (9),
Cirsium
cf.
obvallatum
(Bieb.) Bieb. (6),
Cephalaria
cf.
procera
Fisch. & Lall. (5, dont 2 mâles),
Anchusa
sp. (4),
Hedysarum hedysaroides
(L.) Schinz & Thell. (3),
Symphytum asperum
Lepechin (3),
Thymus
cf.
nigricus
Klokov & Des. Shost. (2),
Carduus
sp. (1 mâle), Compositae indet. (1),
Onobrychis
sp. (1),
Prunella
sp. (1),
Thymus
sp. (1),
Trifolium pratense
L. (1),
Vicia villosa
Roth (1).
Les fleurs favorites sont clairement des Labiatae, des Leguminosae et des Cardueae.
Tüy rengi genellikle
handlirschianus
dişilerinin
shaposhnikovi
'den ayrılmasını sağlamaktadır. Ancak bugüne kadar
handlirschianus
ve
shaposhnikovi
erkeklerini ayırt etmeyi kimse başaramamıştır. Bunlarda bantlanma ve genital organ yapısı özdeştir.
Reinig (1971) tarafından açık alan türü olarak betimlenen bu tipik alpin tür hakkında oldukça az bilgi bulunmaktadır. Anadolu, Transkafkasya, Kafkasya ve Kuzey İran'ın alpin steplerinde yaşamaktadır. Özbek (1983, 1997) bu türü 2300-2900 metrede, Rasmont & Flagothier (1996) gözlemlerinin %80'ini 2000 ve 2855 metrede en azı da 1790 en fazlası da 3000 metrede olmak üzere yapmışlardır.
B. handlirschianus
Doğu Anadolu'nun karakteristik türlerinden bir tanesidir ve
alagesianus
,
melanurus
,
pomorum canus
,
erzurumensis
,
cryptarum armeniacus
,
mesomelas alboluteus
,
portschinskyi
,
shaposhnikovi
,
oezbeki
ve
velox
türleri gibi yoğunlukları azalmaktadır (Rasmont & Flagothier 1996).
Doğu Anadolu'da kendisine en yakın tür olan
shaposhnikovi
ile aynı yerlerde bulunsalar da bu ikincisi Orta Anadolu'da (Ilgaz Dağları, Erciyes Dağı ve Büyük Toros Dağları) rastlanmamıştır.
Gözlemleri iyi ifade edilmemiş olsa da Özbek (1983, 1990b, 1997) şu taksayı vermektedir:
Acantholimon
1 tür,
Achillea
1 sp.,
Anchusa
2 spp.,
Astragalus
5 spp.,
Campanula
2 spp.,
Carduus
spp.,
Cerinthe
1 sp.,
Centaurea
4 spp.,
Cephalaria
1 sp.,
Cicer
1 sp.,
Cichorium intybus
,
Cirsium
2 spp.,
Coronilla
2 spp.,
Cotoneaster
1 sp.,
Dianthus
1 sp.,
Epilobium angustifolium
,
Erigeron
2 spp.,
Eryngium
1 sp.,
Gentiana
2 spp.,
Geum
1 sp.,
Hedysarum
1 sp.,
Hypericum
1 sp.,
Jurinella moschus
(Habl.) Dobrv.,
Lamium
3 spp.,
Lathyrus
sp.,
Lotus
1 sp.,
Medicago
3 spp.,
Minuartia
2 sp.,
Myosotis
1 sp.,
Onobrychis
1 sp.,
Pedicularis
1 sp.,
Potentilla
3 spp.,
Rhinanthus
1 sp.,
Salvia
2 sp.,
Scabiosa
1 sp.,
Scutellaria
1 sp.,
Serratula
1 sp.,
Silene
1 sp.,
Stachys
2 spp.,
Taraxacum
2 spp.,
Teucrium
1 sp.,
Thymus
2 spp.,
Tragopogon
1 sp.,
Trifolium
3 spp.,
Veronica
2 spp.,
Vicia
1 sp.,
Xeranthemum
1 sp.,
Ziziphora
1 sp.
Yazarlar (Rasmont & Flagothier 1996 datası da dahil olmak üzere)
B. handlirschianus
'u şu bitkilerde gözlemlemişlerdir:
Nepeta fissa
C.A. Meyer (87 örnek, 3 $$ da dahil),
Stachys cretica
L. (20),
Trifolium repens
L. (15),
Stachys balansae
Boiss. & Kotschy (1'i $ olmak üzere 14),
Astragalus
spp. (12),
Jurinella moschus
(Habl.) Dobrv. (9),
Cirsium
cf.
obvallatum
(Bieb.) Bieb. (6),
Cephalaria
cf.
procera
Fisch. & Lall. (2 $$ olmak üzere 5),
Anchusa
sp. (4),
Hedysarum hedysaroides
(L.) Schinz & Thell. (3),
Symphytum asperum
Lepechin (3),
Thymus
cf.
nigricus
Klokov & Des. Shost. (2),
Carduus
sp. (1 $), Compositae indet. (1),
Onobrychis
sp. (1),
Prunella
sp. (1),
Thymus
sp. (1),
Trifolium pratense
L. (1),
Vicia villosa
Roth (1).
Tercih ettiği çiçeklerin Labiatae, Leguminosae ve Cardueae olduğu açıktır.
Bombus handlirschianus
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 23.1.2008
Bombus handlirschianus Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus handlirschianus Worker
auteur(s) : Pierre Rasmont
Artvin, Cam geçidi, 41°12'N 42°30'E 2462 m
Bombus handlirschianus Worker
Bombus handlirschianus Worker
auteur(s) : Pierre Rasmont
Artvin, Cam geçidi, 41°12'N 42°30'E 2462 m
Bombus handlirschianus Worker
Bombus handlirschianus Worker
auteur(s) : Pierre Rasmont
Artvin, Cam geçidi, 41°12'N 42°30'E 2462 m
Bombus handlirschianus Worker
Bombus handlirschianus Worker
auteur(s) : Pierre Rasmont
Artvin, Cam geçidi, 41°12'N 42°30'E 2462 m
Landscape of the Alpine level in Palandoken daglari
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Erzurum, Palandöken daglari, geçidi Aziziye, 39°48'N 41°17'E 2855 m
Typical landscape at the alpine level, habitat of Bombus alagesianus, B. melanurus, B. portschinsky, B. handlirschianus, B. erzurumensis, B. velox
Bombus (Mendacibombus) shaposhnikovi
Skorikov, 1910
The coat colours of female
Bombus shaposhnikovi
are found in only one sympatric species:
Bombus (Melanobombus) alagesianus
. Both species are often found together,
alagesianus
being more common.
B. shaposhnikovi
is easily recognised at the areolate and very mat surface of its corbicula.
Male
Bombus shaposhnikovi
have the same coat as
handlirschianus
and are impossible to distinguish from them (see
handlirschianus
).
We know even less on
shaposhnikovi
than on the more common
handlirschianus
. Its geographical range is more restricted : in the west, it does not extend to the mountains of central Anatolia. Özbek (1997) states laconically that
shaposhnikovi
is less common than
handlirschianus
.
Özbek (1997) gives no indication on the altitudinal range of this species. According to Rasmont & Flagothier (1996), this range is 2000 to 3000 m; they found 80% of their specimens between 2000 and 2650 m.
Reinig (1971) describes this species, as
handlirschianus
, as an open field one. Both are characteristic of the alpine stage of E. Anatolia. That it is less common than
handlirschianus
is illustrated by the fact that for 298 specimens of this species, Rasmont & Flagothier (1996) found only 84
shaposhnikovi
.
Özbek (1983, 1990b, 1997) tells nothing about the flower choices of this species. Including the data of Rasmont & Flagothier 1996, we observed
shaposhnikovi
on the next flowers :
Anchusa
sp. (1 $),
Campanula
cf.
tridentata
Schreber (1 specimen),
Carduus
sp. (1),
Cirsium
cf.
obvallatum
(Bieb.) Bieb. (4 of which 1 $),
Nepeta fissa
C.A. Meyer (6 of which 1 $),
Onobrychis
sp. (1),
Stachys balansae
Boiss. & Kotschy (3 including 1 $),
Thymus
sp. (1),
Trifolium repens
L. (8).
La couleur du pelage de
Bombus shaposhnikovi
n'existe que chez une seule autre espèce sympatrique,
Bombus (Melanobombus) alagesianus
. Les deux espèces se trouvent souvent ensemble,
alagesianus
étant le plus commun.
B. shaposhnikovi
est facilement reconnaissable par la surface aréolée et très matte de ses corbeilles.
Les mâles de
Bombus shaposhnikovi
ont la même couleur que ceux d'
handlirschianus
et sont impossible à distinguer (voir commentaire sur
handlirschianus
).
On n'en sait encore moins sur
shaposhnikovi
que sur le plus commun
handlirschianus
. Sa distribution géographique est encore plus restreinte: vers l'ouest, elle ne s'étend pas aux montagnes du centre de l'Anatolie.
Özbek (1997) établis laconiquement que
shaposhnikovi
est moins commun qu'
handlirschianus
et il ne donne aucune indication sur les altitudes fréquentées. Selon Rasmont & Flagothier (1996), les altitudes fréquentées vont de 2000 à 3000 m; avec 80% des spécimens de 2000 à 2650 m.
Reinig (1971) décrit cette espèce comme une espèce de terrains ouverts, tout comme handlirschianus. Toutes deux sont caractéristiques des étages alpins de l'Est anatolien. Le fait que
shaposhnikovi
est moins abondant qu'
handlirschianus
est bien illustré par le fait que pour 298 spécimens du premier, Rasmont & Flagothier (1996) n'ont trouvé que 84
shaposhnikovi
.
Özbek (1983, 1990b, 1997) ne dit rien des choix floraux de cette espèce. En incluant les données de Rasmont & Flagothier (1996), nous avons observé
shaposhnikovi
sur les fleurs suivantes :
Anchusa
sp. (1 $),
Campanula
cf.
tridentata
Schreber (1 specimen),
Carduus
sp. (1),
Cirsium
cf.
obvallatum
(Bieb.) Bieb. (4 of which 1 $),
Nepeta fissa
C.A. Meyer (6 of which 1 $),
Onobrychis
sp. (1),
Stachys balansae
Boiss. & Kotschy (3 including 1 $),
Thymus
sp. (1),
Trifolium repens
L. (8).
Bombus shaposhnikovi
dişilerinin tüy rengi yalnızca tek bir simpatrik türde bulunmaktadır:
Bombus (Melanobombus) alagesianus
. Her iki tür de
alagesianus
daha sık olmak üzere aynı alanlarda bulunmaktadırlar.
B. shaposhnikovi
areolat yapısı ve corbiculanın mat yüzeyi ile kolayca ayrılabilmektedir.
Bombus shaposhnikovi
erkekleri
handlirschianus
ile aynı tür rengine sahiptirler ve bunları birbirinden ayırmak mümkün değildir (bakınız
handlirschianus
).
Daha az bulunan
shaposhnikovi
hakkında daha sık rastlanan
handlirschianus
'a göre oldukça az bilgi sahibiyiz. Bu türün coğrafik yayılımı da oldukça sınırlıdır: Batıda Orta Anadolu Dağları'na kadar ulaşmamaktadır. Özbek (1997)
shaposhnikovi
'nin
handlirschianus
'a göre daha az rastlandığını özlü bir biçimde belirtmektedir.
Özbek (1997) bu türün yaşadığı yükseklik aralığı ile ilgili herhangi bir bilgi vermemektedir. Rasmont & Flagothier (1996)'ya göre bu aralık 2000 ila 3000 metredir ve örneklerin %80'i 2000 ila 2650 metre arasında bulunmuştur.
Reinig (1971) bu türü
handlirschianus
olarak vermiş ve bir açık alan türü olduğunu ifade etmiştir. Her iki tür de Doğu Anadolu için karakteristiktir.
Handlirschianus
'a göre daha az olduğunu ifade etmesi bakımından bu türden bulunan 298 örneğe karşılık Rasmont & Flagothier (1996) yalnızca 84
shaposhnikovi
bulmuşlardır.
Özbek (1983, 1990b, 1997) bu türün çiçek tercihi hakkında hiç bir bilgi vermemektedir. Rasmont & Flagothier (1996) verisi ile birlikte biz
shaposhnikovi
'yi şu çiçeklerde gözlemledik:
Anchusa
sp. (1 $),
Campanula
cf.
tridentata
Schreber (1 örnek),
Carduus
sp. (1),
Cirsium
cf.
obvallatum
(Bieb.) Bieb. (1'i 1$ olmak üzere 4),
Nepeta fissa
C.A. Meyer (1'i 1 $ olmak üzere 6),
Onobrychis
sp. (1),
Stachys balansae
Boiss. & Kotschy (1'i 1 $ olmak üzere 3),
Thymus
sp. (1),
Trifolium repens
L. (8).
Bombus shaposhnikovi
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 23.01.2008
Bombus shaposhnikovi Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Artvin, Murgul, Egrisu yayla, 41°07'37"N 41°31'03"E 2295 m
Bombus shaposhnikovi Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Artvin, Murgul, Egrisu yayla, 41°07'37"N 41°31'03"E 2295 m
Bombus shaposhnikovi Male
auteur(s) : Pierre Rasmont
Artvin, Murgul, Egrisu yayla, 41°07'37"N 41°31'03"E 2295 m
Bombus shaposhnikovi Male
auteur(s) : Pierre Rasmont
Artvin, Murgul, Egrisu yayla, 41°07'37"N 41°31'03"E 2295 m
Bombus shaposhnikovi Male
auteur(s) : Pierre Rasmont
Artvin, Cam geçidi, 41°12'21"N 42°30'05"E 2462 m
Bombus shaposhnikovi Male
auteur(s) : Pierre Rasmont
Artvin, Cam geçidi, 41°12'21"N 42°30'05"E 2462 m
Bombus shaposhnikovi Male
auteur(s) : Pierre Rasmont
Artvin, Cam geçidi, 41°12'21"N 42°30'05"E 2462 m
Bombus shaposhnikovi NEST
auteur(s) : Pierre Rasmont
Artvin, Murgul, Egrisu yayla, 41°07'37"N 41°31'03"E 2295 m
Bombus shaposhnikovi, unconspicuous entry of the nest
Landscape Artvin Damar Egrisu yaylasi
auteur(s) : Pierre Rasmont
Artvin, Murgul, Egrisu yayla, 41°07'37"N 41°31'03"E 2295 m
Biotope typique de Bombus shaposhnikovi
Bombus (Psithyrus) barbutellus
(Kirby, 1802)
Inquilinous species. Main host in Europe:
Bombus hortorum
(L.) (Löken, 1984). In Turkey, the distribution of
barbutellus
does not overlap fully with those of
hortorum
. It makes unlikely that this species could be the main host. Altitude (from Rasmont & Flagothier 1996): 600-2200 m (10 specimens). Main foraging plants are (original data):
Trifolium repens
(21 observations),
Trifolium pratense
(10),
Symphytum asperum
(10),
Rubus idaeus
(3),
Echium italicum
(2),
Rhododendron ungernii
(2),
Stachys germanica
(2), and 7 other plants with isolated observations.
Espèce inquiline. Hôte principal en Europe :
Bombus hortorum
(L.) (Löken, 1984). En Turquie, la distribution de
barbutellus
ne coïncide que faiblement avec celle d'
hortorum
, de telle sorte que cette espèce ne semble pas un hôte usuel. Altitude fréquentée (d'après Rasmont & Flagothier 1996): 600-2200 m (10 spécimens). Plantes butinées principales (données originales):
Trifolium repens
(21 observations),
Trifolium pratense
(10),
Symphytum asperum
(10),
Rubus idaeus
(3),
Echium italicum
(2),
Rhododendron ungernii
(2),
Stachys germanica
(2), et 7 autres plantes avec des observations isolées.
Yuva paraziti bir türdür. Avrupa'daki konakçısı
Bombus hortorum
(L.) (Löken, 1984)'dur. Türkiye'de
barbutellus
'un dağılımı ile
hortorum
'unki tam olarak üst üste binmemektedir. Bu durumda bu türün kesin konağının belirli olmadığını söyleyebiliriz. Yükseklik aralığı (Rasmont & Flagothier 1996'ya göre) 600-2200 metredir (10 örnek). Ziyaret edilen bitkiler (orijinal data):
Trifolium repens
(21 gözlem),
Trifolium pratense
(10),
Symphytum asperum
(10),
Rubus idaeus
(3),
Echium italicum
(2),
Rhododendron ungernii
(2),
Stachys germanica
(2) ve 7 kesin olmayan başka bitki.
Bombus barbutellus
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 23.01.2008
Bombus barbutellus Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus (Psithyrus) barbutellus Male
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye/Artvin/Murgul/Egrisu Yaylasi 2295 m
Bombus (Psithyrus) barbutellus Male
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Artvin, between Borçka and Camili, Maçahel geçidi
41°25'01.00"N 41°51'11.00"E 1820m
Bombus (Psithyrus) barbutellus Male
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Artvin, between Borçka and Camili, Maçahel geçidi
41°25'01.00"N 41°51'11.00"E 1820m
Bombus (Psithyrus) barbutellus Male
auteur(s) : Pierre Rasmont
Artvin, between Borçka and Camili, Maçahel geçidi
41°25'01.00"N 41°51'11.00"E 1820m
Bombus (Psithyrus) bohemicus
Seidl, 1837
Inquilinous species. Host in Europe:
Bombus lucorum
(L.) (Löken, 1984). It could be also the case in Turkey where this species is the most abundant cuckoo-bumblebee. Altitudes (after Rasmont & Flagothier, 1996): 900-2570m (219 specimens), with 80% between 1400 and 1700m. Main foraging plants are (original data):
Vaccinium myrtillus
(49 observations), Cardueae indet. (42),
Epilobium angustifolium
(5),
Lamium
sp. (4),
Trifolium repens
(4),
Cirsium obvallatum
(2),
Rubus idaeus
(2),
Stachys balansae
(2), and 4 other plants with isolated observations.
Espèce inquiline. Hôte en Europe :
Bombus lucorum
(L.) (Löken, 1984). Cela pourrait aussi être le cas en Turquie, où cette espèce est la plus abondante parmi les psithyres. Altitudes fréquentées (d'après Rasmont & Flagothier, 1996): 900-2570m (219 spécimens), avec 80% des spécimens entre 1400 et 1700m. Plantes butinées principales (données originales):
Vaccinium myrtillus
(49 observations), Cardueae indet. (42),
Epilobium angustifolium
(5),
Lamium
sp. (4),
Trifolium repens
(4),
Cirsium obvallatum
(2),
Rubus idaeus
(2),
Stachys balansae
(2), et 4 autres plantes avec des observations isolées.
Yuva parazitidir. Avrupa'daki konakçısı
Bombus lucorum
(L.) (Löken, 1984)'dur. Bu durum Türkiye'de en yaygın bulunan yuva paraziti bombus arısı için de doğru görünmektedir. Yükseklikler (Rasmont & Flagothier 1996'ya göre): 900-2570 metre (219 örnek), gözlemlerin %80'i 1400 ila 1700 metre arasında olacak şekilde. Ziyaret ettiği temel bitkiler ise (orijinal veri):
Vaccinium myrtillus
(49 gözlem), Cardueae indet. (42),
Epilobium angustifolium
(5),
Lamium
sp. (4),
Trifolium repens
(4),
Cirsium obvallatum
(2),
Rubus idaeus
(2),
Stachys balansae
(2) ve 4 başka belli olmayan bitki.
Bombus bohemicus
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 23.01.2008
Bombus bohemicus Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus (Psithyrus) campestris
(Panzer, 1801)
Inquilinous species. Main host in Europe:
Bombus pascuorum
(Scopoli) (Löken, 1984). It could be also the case in Turkey but other species could also be probable host,
humilis
being the most likely. Altitude (from Rasmont & Flagothier 1996): 775-1550m (24 specimens), with 80% in 1200-1550m. Foraging plants are (Rasmont & Flagothier 1996 and original additions): Boraginaceae indet. (2 observations),
Anchusa
sp. (1), Cardueae indet. (1),
Salvia verticillata
(1).
Espèce inquiline. Hôte principal en Europe :
Bombus pascuorum
(Scopoli) (Löken, 1984). Cela pourrait aussi être le cas en Turquie mais d'autres espèces pourraient probablement aussi être hôtes,
humilis
étant le plus probable. Altitude (d'après Rasmont & Flagothier 1996): 775-1550 m (24 spécimens), avec 80% dans 1200-1550m. Plantes butinées (Rasmont & Flagothier 1996 et additions originales): Boraginaceae indet. (2 observations),
Anchusa
sp. (1), Cardueae indet. (1),
Salvia verticillata
(1).
Yuva parazitidir. Avrupa'daki konakçısı
Bombus pascuorum
(Scopoli) (Löken, 1984)'dur. Türkiye'de de durum böyle olabilir ancak
humilis
gibi başka bir türün de olma olasılığını göz ardı etmemek gerekir. Yükseklik (Rasmont & Flagothier 1996'ya göre) 775-1550 metre (24 örnek) örneklerin %80'i 1200-1550 metre arasında olacak şekilde ziyaret ettiği bitkiler ise (Rasmont & Flagothier 1996 ve orijinal eklemelerle): Boraginaceae indet. (2 gözlem),
Anchusa
sp. (1), Cardueae indet. (1),
Salvia verticillata
(1).
Bombus campestris
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 23.01.2008
Bombus campestris Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus (Psithyrus) maxillosus
Klug, 1817
Inquilinous species. Main hosts in Europe:
Bombus ruderatus
(Fabricius) (that does not exist in Turkey) and
Bombus argillaceus
(Scopoli) (Rasmont, 1988).
B. maxillosus
is the second most abundant cuckoo-bumblebee in Turkey. Its distribution overlap quite good with those of its potential Turkish host,
B. argillaceus
. Altitude (from Rasmont & Flagothier, 1996): 900-2875m (48 specimens), with 80% between 900 and 1950m. Foraging plants are (original data):
Nepeta racemosa
(5 observations),
Anchusa leptophylla
(3),
Acantholimon glumaceum
(1),
Astragalus aureus
(1),
Centaurea glastifolia
(1),
Echium angustifolium
(1),
Galega officinalis
(1),
Jurinella moschus
(1),
Vaccinium myrtillus
(1),
Vicia cracca
(1).
Espèce inquiline. Hôtes principaux en Europe :
Bombus ruderatus
(Fabricius) (n'existe pas en Turquie) et
Bombus argillaceus
(Scopoli) (Rasmont, 1988).
B. maxillosus
est le deuxième psithyre le plus fréquent en Turquie. Sa distribution est compatible avec celle de son hôte potentiel,
B. argillaceus
. Altitude (d'après Rasmont & Flagothier, 1996): 900-2875m (48 spécimens), avec 80% entre 900 et 1950m. Plantes butinées (données originales):
Nepeta racemosa
(5 observations),
Anchusa leptophylla
(3),
Acantholimon glumaceum
(1),
Astragalus aureus
(1),
Centaurea glastifolia
(1),
Echium angustifolium
(1),
Galega officinalis
(1),
Jurinella moschus
(1),
Vaccinium myrtillus
(1),
Vicia cracca
(1).
Yuva parazitidir. Avrupa'daki konakçıları
Bombus ruderatus
(Fabricius) (Türkiye'de bulunmamaktadır) ve
Bombus argillaceus
(Scopoli) (Rasmont, 1988)'dır.
B. maxillosus
Türkiye'de en yaygın rastlanan ikinci yuva paraziti türdür. Yayılışı Türkiyeli konağı olan
B. argillaceus
ile uyuşmaktadır. Yükseklik (Rasmont & Flagothier 1996'ya göre): 900-2875 metre (48 örnek) %80'i 900 ve 1950 metre arasında olacak şekilde. Ziyaret ettiği bitkiler (orijinal veri):
Nepeta racemosa
(5 gözlem),
Anchusa leptophylla
(3),
Acantholimon glumaceum
(1),
Astragalus aureus
(1),
Centaurea glastifolia
(1),
Echium angustifolium
(1),
Galega officinalis
(1),
Jurinella moschus
(1),
Vaccinium myrtillus
(1),
Vicia cracca
(1).
Bombus maxillosus
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 23.01.2008
Bombus maxillosus maxillosus Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus (Psithyrus) quadricolor
(Lepeletier, 1832)
Inquilinous species. Main host in Europe:
Bombus soroeensis
(Fabricius) (Löken, 1984). In Turkey, it should be noticed that this cuckoo-bumblebee only occurs where the nominal subspecies
B. soroeensis soroeensis
is present. On the contrary, in the west of Turkey, where only
B. soroeensis proteus
exists,
B. quadricolor
is absent. It is a rare cuckoo-bumblebee in Turkey. Altitude (from Rasmont & Flagothier, 1996): 1850-2750 m (10 specimens). Foraging plants are (original data):
Astragalus aureus
(1 observation),
Symphytum asperum
(1).
Espèce inquiline. Hôte principal en Europe:
Bombus soroeensis
(Fabricius) (Löken, 1984). En Turquie, on remarque que ce psithyre ne se trouve que dans la zone où la forme nominale de
B. soroeensis
se trouve, alors que dans l'ouest, où seul
B. soroeensis proteus
existe,
B. quadricolor
est absent. C'est un psithyre rare en Turquie. Altitude (d'après Rasmont & Flagothier, 1996): 1850-2750 m (10 spécimens). Plantes butinées (données originales):
Astragalus aureus
(1 observation),
Symphytum asperum
(1).
Yuva parazitidir. Avrupa'daki konakçısı
Bombus soroeensis
(Fabricius) (Löken, 1984)'dir. Türkiye'de bu yuva paraziti türün yalnızca nominal alttür
B. soroeensis soroeensis
bulunduğu yerlerde yayılış gösterdiğini belirtmek gerekir. İlginç şekilde Türkiye'nin batısında yalnızca
B. soroeensis proteus
'un görüldüğü yerlerde
B. quadricolor
'a rastlanmamaktadır. Türkiye'de oldukça nadir bir türdür. Yükseklik (Rasmont & Flagothier 1996'ya göre): 1850-2750 metredir (10 örnek). Ziyaret ettiği bitkiler (orijinal veri):
Astragalus aureus
(1 gözlem),
Symphytum asperum
(1).
Bombus quadricolor
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 23.01.2008
Bombus quadricolor quadricolor Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus (Psithyrus) rupestris
(Fabricius, 1793)
Inquilinous species. Main host in Europe:
Bombus lapidarius
(L.) (Löken, 1984). We do not have any indication about the hosts in Turkey. The ones from western Turkey could indeed depend on
B. lapidarius
as host. However, the populations from E. Anatolia occur in places where
lapidarius
is absent. There, the most probable hosts could be
alagesianus
,
erzurumensis
,
incertus
or
sichelii
. Altitudes 1400-3200 m (16 spécimens) (Rasmont & Flagothier, 1996). Foraging plants are (original data):
Cirsium obvallatum
(1 observation),
Stachys byzantina
(1),
Vicia cracca
(1).
Espèce inquiline. Hôte principal en Europe :
Bombus lapidarius
(L.) (Löken, 1984). Nous n'avons pas d'indication sur les hôtes en Turquie. Les populations de l'ouest de la Turquie peuvent effectivement dépendre de
B. lapidarius
comme hôte, mais les populations de l'est de l'Anatolie se trouvent dans des endroits dont
lapidarius
est absent. Les hôtes les plus probables pourraient être alors
alagesianus
,
erzurumensis
,
incertus
ou
sichelii
. Altitudes fréquentées 1400-3200 m (16 spécimens) (Rasmont & Flagothier, 1996). Plantes butinées (données originales):
Cirsium obvallatum
(1 observation),
Stachys byzantina
(1),
Vicia cracca
(1).
Yuva parazitidir. Avrupa'daki konakçısı
Bombus lapidarius
(L.) (Löken, 1984)'dir. Türkiye'deki konakçıları ile ilgili herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. Türkiye'nin batısında bulunanlarının konakçı olarak
B. lapidarius
'u kullanıyor olabilirler. Ancak Doğu Anadolu'da bulunan populasyonlar
B. lapidarius
'un yayılış göstermediği alanlarda da bulunmaktadır. Bu alanlardaki muhtemel konakçıları
alagesianus
,
erzurumensis
,
incertus
ya da
sichelii
olabilir. 1400 ile 3200 m yükseklikte bulunabilirler (16 örnek) (Rasmont & Flagothier, 1996). Ziyaret ettiği bitkiler (orijinal veri):
Cirsium obvallatum
(1 gözlem),
Stachys byzantina
(1),
Vicia cracca
(1).
Bombus rupestris
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 23.01.2008
Bombus rupestris armeniacus Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus rupestris rupestris Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus (Psithyrus) rupestris armeniacus Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye/Zigana Gecidi/Limne Golu 2080 m
Bombus (Psithyrus) rupestris armeniacus Male
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye/Zigana Gecidi/Limne Golu 2080 m
Bombus (Psithyrus) sylvestris
(Lepeletier, 1832)
Inquilinous species. Main host in Europe:
Bombus pratorum
(L.) (Löken, 1984). The distribution of
B. sylvestris
overlaps the one of
B. pratorum
, allowing the same host association. It is the rarest cuckoo-bumblebee in Turkey. Altitude (from Rasmont & Flagothier, 1996): 1240-1740m (5 specimens). Foraging plant (original data):
Symphytum asperum
(1 observation).
Espèce inquiline. Hôte principal en Europe :
Bombus pratorum
(L.) (Löken, 1984). La distribution de
B. sylvestris
épouse celle de
B. pratorum
, ce qui permet de proposer la même association. C'est le plus rare des psithyres de Turquie. Altitude (d'après Rasmont & Flagothier, 1996): 1240-1740 m (5 spécimens). Plante butinée (donnée originale):
Symphytum asperum
(1 observation).
Yuva parazitidir. Avrupa'daki temel konakçısı
Bombus pratorum
(L.) (Löken, 1984)'dur.
B. sylvestris
'in dağılımı ile
B. pratorum
'un dağılımı da uyum göstermektedir. Türkiye'deki en nadir rastlanan yuva paraziti türüdür. Yükseklik (Rasmont & Flagothier'e göre) 1240 ile 1740 m arasındadır (5 örnek). Ziyaret ettiği bitki (orijinal veri):
Symphytum asperum
(1 gözlem).
Bombus sylvestris
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 23.01.2008
Bombus sylvestris Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus (Psithyrus) vestalis
(Fourcroy, 1785)
Inquilinous species. Host in Europe:
Bombus terrestris
(L.) (Löken, 1984). It could be also the case in Turkey. As in Europe,
B. vestalis
occur here in the upper range of the
Bombus terrestris
altitudes. Rasmont & Flagothier (1996) give altitudes of 900-1375 m (8 specimens). ). Foraging plants (original data):
Salvia
sp. (5 observations), Boraginaceae indet. (1),
Echium italicum
(1),
Stachys germanica
(1).
Espèce inquiline. Hôte en Europe :
Bombus terrestris
(L.) (Löken, 1984). Cela pourrait aussi être le cas en Turquie. On peut remarquer que, comme en Europe,
B. vestalis
se trouve dans la tranche supérieure des altitudes fréquentées par
terrestris
. Rasmont & Flagothier (1996) citent comme altitude: 900-1375 m (8 spécimens). Plantes butinées (données originales):
Salvia
sp. (5 observations), Boraginaceae indet. (1),
Echium italicum
(1),
Stachys germanica
(1).
Yuva parazitidir. Avrupa'daki konakçısı
Bombus terrestris
(L.) (Löken, 1984)'tir. Muhtemelen Türkiye'de de bu tür olabilir. Avrupa'da olduğu gibi Türkiye'de de bu türün yayılışı
Bombus terrestris
'in dikey yayılımı ile uyuşmaktadır. Rasmont & Flagothier (1996) bu türün yükseklik yayılışını 900 ile 1375 m (8 örnek) olarak vermektedir. Ziyaret ettiği bitkiler (orijinal veri):
Salvia
sp. (5 gözlem), Boraginaceae indet. (1),
Echium italicum
(1),
Stachys germanica
(1).
Bombus vestalis
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 23.01.2008
Bombus vestalis vestalis Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus (Pyrobombus) brodmannicus
Vogt, 1909
The coat of the nominal subspecies is similar to that of many Anatolian and Caucasian taxa. However,
Bombus brodmannicus
is the only species in the
Pyrobombus
subgenus to have this colours pattern. Therefore, once the subgenus is determined (with a magnifying glass), the species is easily recognised.
Bombus brodmannicus
is rather poorly known. This is mainly due to its quite singular distribution : two areas separated by more than 2500 km ! The nominal subspecies lives in the western Caucasus, Armenia and NE. Anatolia while the subspecies
B. brodmannicus delmasi
(Tkalcu) is found in the south of the French Alps and in a few nearby Italian locations. Besides, its altitudinal range is restricted and even where it is present, is stays uncommon. Furthermore, it is the smallest of West-Palaearctic bumblebees.
In Turkey,
B. brodmannicus
is found from 1750 to 2880 m, with 80 % of the observations between 1930 and 2570 m (original data). Özbek (1998) mentions altitudes from1700 m up to 2900 m.
In Anatolia,
B. brodmannicus
is found in the subalpine stage. Although Reinig (1971) regards it as a wood-edge species, it is mostly found in open steppic milieus (Rasmont & Flagothier, 1996).
In Anatolia,
B. brodmannicus brodmannicus
belongs to the group of mountain-steppes bumblebees:
B. incertus
,
B. armeniacus
,
B. sylvarum daghestanicus
,
B. persicus
,
B. lucorum
,
B. soroeensis
,
B. niveatus
,
B. ruderarius simulatilis
,
B. mesomelas
and
B. mlokosievitzi
(Rasmont & Flagothier, 1996).
In Anatolia, Özbek (1997) reported 36 visited flower species. We observed
B. brodmannicus
on:
Salvia verticillata
(14 observations),
Campanula rapunculoides
(8),
Onobrychis viciifolia
(8),
Stachys balansae
(8),
Cephalaria procera
(6),
Asyneuma filipes
(5),
Symphytum asperum
(4),
Cephalaria sparsipilosa
(3),
Carduus
sp. (2),
Nepeta racemosa
(2),
Onobrychis stenostachya
(2),
Stachys germanica
(2),
Carduus acanthoides
(1),
Carduus thoermeri
(1),
Salvia virgata
(1),
Vicia alpestris
(1). In the region where they found
B. brodmannicus
to be so common, it seems to feed on all the available flowers.
Le pelage de la sous-espèce nominale est identique à celui de beaucoup d'autres en Anatolie et au Caucase. Toutefois,
Bombus brodmannicus
est la seule espèce du sous-genre
Pyrobombus
à présenter cette robe. Et donc, une fois que le sous-genre est identifié (avec une loupe), il est facile de déterminer l'espèce.
Bombus brodmannicus
est assez mal connu. Cela est dû principalement à sa curieuse distribution : deux aires disjointes séparées par plus de 2500 km! La ssp. nominale vit au Caucase occidental, en Arménie et au NE de l'Anatolie. La ssp.
delmasi
se trouve dans le sud des Alpes françaises et italiennes. De plus, ses altitudes fréquentées sont assez étroites et, même là où l'espèce est présente, elle reste peu commune. Enfin, c'est la plus petite espèce de tous les bourdons paléarctiques.
En Turquie,
B. brodmannicus
se trouve de 1750 à 2880 m, avec 80 % des observations entre 1930 et 2570 m (données originales). Özbek (1998) cite des altitudes de 1700 m à 2900 m.
En Anatolie,
B. brodmannicus
se trouve à l'étage subalpin. Bien que Reinig (1971) le considère comme une espèce de lisière, il se trouve surtout dans les milieux ouverts steppiques (Rasmont & Flagothier, 1996).
En Anatolie,
B. brodmannicus brodmannicus
appartient au groupe des espèces de steppes montagnardes :
B. incertus
,
B. armeniacus
,
B. sylvarum daghestanicus
,
B. persicus
,
B. lucorum
,
B. soroeensis
,
B. niveatus
,
B. ruderarius simulatilis
,
B. mesomelas
et
B. mlokosievitzi
(Rasmont & Flagothier, 1996).
En Anatolie, Özbek (1997) rapporte 36 fleurs visitées. Nous avons observé
B. brodmannicus
sur :
Salvia verticillata
(14 observations),
Campanula rapunculoides
(8),
Onobrychis viciifolia
(8),
Stachys balansae
(8),
Cephalaria procera
(6),
Asyneuma filipes
(5),
Symphytum asperum
(4),
Cephalaria sparsipilosa
(3),
Carduus
sp. (2),
Nepeta racemosa
(2),
Onobrychis stenostachya
(2),
Stachys germanica
(2),
Carduus acanthoides
(1),
Carduus thoermeri
(1),
Salvia virgata
(1),
Vicia alpestris
(1). Là où il se trouve en grand nombre,
B. brodmannicus
semble se nourrir sur toutes les fleurs disponibles.
Nominal alttürün tüy rengi pek çok Anadolu ve Kafkas taksası ile benzeşmektedir. Ancak
Bombus bradmannicus Pyrobombus
altcinsinde bu tüy renklenmesine sahip tek türdür. O nedenle öncelikle altcins teşhis edildiğinde (küçük bir büyüteç ile) türün teşhisi daha kolay olacaktır.
Bombus brodmannicus
hakkında oldukça az bilgi bulunmaktadır. Bu durum türün dağılımının aralarında yaklaşık 2500 km mesafe bulunan iki görece dar alanda bulunmasından kaynaklanmaktadır. Nominal alttür batı Kafkasya, Ermenistan ve Doğu Anadolu'da bulunurken
B. brodmannicus delmasi
(Tkalcu) alttürü Fransız Alp'lerinin güneyinde ve İtalya'da yakındaki bazı alanlarda tespit edilmiştir. Bunun dışında bulunduğu alanda tercih ettiği yükselti aralığı dardır. Ayrıca Batı Palaearktik'teki en küçük bombus arısı türüdür.
Türkiye'de
B. brodmannicus
gözlemlerin yaklaşık %80'i 1930 ile 2570 m arasında olacak şekilde 1750 ile 2880 m yüksekliklerde bulunmuştur (orijinal veri). Özbek (1998) 1700 ile 2900 m aralıklarını vermektedir.
Anadolu'da
B. brodmannicus
subalpinde bulunmaktadır. Her ne kadar Reinig (1971) bu türü orman-kenarı olarak verse de genellikle açık steplerde görülmektedir (Rasmont & Flagothier, 1996).
Anadolu'da
B. brodmannicus brodmannicus
;
B. incertus
,
B. armeniacus
,
B. sylvarum daghestanicus
,
B. persicus
,
B. lucorum
,
B. soroeensis
,
B. niveatus
,
B. ruderarius simulatilis
,
B. mesomelas
ve
B. mlokosievitzi
ile beraber orman-step bombus arıları grubunda incelenebilir (Rasmont & Flagothier, 1996).
Anadolu'da Özbek (1997) bu arının ziyaret ettiği 36 bitki türünü vermiştir. Biz
B. brodmannicus
'u
Salvia verticillata
(14 gözlem),
Campanula rapunculoides
(8),
Onobrychis viciifolia
(8),
Stachys balansae
(8),
Cephalaria procera
(6),
Asyneuma filipes
(5),
Symphytum asperum
(4),
Cephalaria sparsipilosa
(3),
Carduus
sp. (2),
Nepeta racemosa
(2),
Onobrychis stenostachya
(2),
Stachys germanica
(2),
Carduus acanthoides
(1),
Carduus thoermeri
(1),
Salvia virgata
(1),
Vicia alpestris
(1) üzerinde gözlemledik.
B. brodmannicus
'un sık rastlandığı alanlarda bunların etrafta gözlemlenebilen tüm bitkileri ziyaret ettikleri söylenebilir.
Bombus brodmannicus
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 23.01.2008
Bombus brodmnannicus brodmannicus Male
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Erzurum, Kireçli geçidi
40°21'04"N 41°41'50"E 2424m
S/ Stachys cf. cretica
Bombus brodmannicus brodmannicus Worker
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye, Erzurum, Kireçli geçidi
40°21'04"N 41°41'50"E 2424m
S/ Stachys cf. cretica
Bombus brodmannicus brodmannicus Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus brodmannicus brodmannicus Male
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Erzurum, Kireçli geçidi
40°21'04"N 41°41'50"E 2424m
S/ Stachys cf. cretica
Bombus brodmannicus brodmannicus Male
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Erzurum, Kireçli geçidi
40°21'04"N 41°41'50"E 2424m
S/ Stachys cf. cretica
Bombus (Pyrobombus) haematurus
Kriechbaumer, 1870
The coat colour of
B. haematurus
makes it easy to identify. In Turkey, it is mainly distributed in the low altitude wet forests along the Black Sea coast. The phenology of this species is still poorly known but it is a spring species and it seems specially early. We have numerous specimens from March 2 (near Akçakoca).
B. haematurus
is rather a low-altitude species. For Turkey, Rasmont & Flagothier (1996) report altitudes of 380 to 1700 m with 80 % of the observations between 780 and 1700 m, but we have now numerous specimens collected since the sea-level. In N. Iran, Bakker (1996) reports observations from sea-level to 2150 m, a great majority of which under 300 m.
Reinig (1972) defines
B. haematurus
as a forest species. Indeed, it is bound to broad-leave, rainy forests.
Bombus haematurus
is mainly associated with low-altitude species:
B. terrestris
,
B. argillaceus
,
B. pascuorum
,
B. pratorum
.
In Turkey, we observed
B. haematurus
on
Lamium purpureum
(10 observations),
Rubus idaeus
L. (2),
Stachys germanica
L. (2),
Lamium maculatum
L. (1),
Salvia verticillata
L. (1),
Vaccinium myrtillus
L. (4),
Vicia cracca
L. (1). Özbek (1998) lists 42 species of visited flowers.
La coloration de
B. haematurus
rend cette espèce facile à identifier. En Turquie, elle est surtout distribuée en basse altitude dans la forêt humide le long des côtes de la mer Noire. La phénologie de cette espèce est encore mal connue mais elle est printanière et semble particulièrement précoce. Nous en avons de nombreux spécimens du 2 mars (près Akçakoca).
B. haematurus
est plutôt une espèce de basse altitude. Pour la Turquie, Rasmont & Flagothier (1996) citent des altitudes de 380 à 1700 m avec 80 % des observations entre 780 et 1700 m, mais nous avons maintenant des collectes depuis le niveau de la mer. Au N. Iran, Bakker (1996) rapporte des observations depuis le niveau de la mer jusque 2150 m, avec une grande majorité en dessous de 300m.
Reinig (1972) définit
B. haematurus
comme une espèce de forêt. De fait, elle est liée aux forêts caduficoliées humides.
Bombus haematurus
est surtout associée avec les autres bourdons de basse altitude:
B. terrestris
,
B. argillaceus
,
B. pascuorum
,
B. pratorum
.
En Turquie, nous avons observé
B. haematurus
sur
Lamium purpureum
(10 observations),
Rubus idaeus
L. (2),
Stachys germanica
L. (2),
Lamium maculatum
L. (1),
Salvia verticillata
L. (1),
Vaccinium myrtillus
L. (4),
Vicia cracca
L. (1). Özbek (1998) donne une liste de 42 espèces de fleurs butinées.
B. haematurus
'un tüy rengi sayesinde teşhisi oldukça kolaydır. Türkiye'de Karadeniz sahili boyunca yer alan nemli ormanlık alanlarda ve düşük irtifada bulunur. Bu türün yaşam şekli konusunda henüz çok fazla bilgimiz olmamakla beraber ilkbaharda özellikle çok erken dönemden itibaren aktif olduğunu söyleyebiliriz. Elimizde 2 Mart gibi erken tarihli örnekler bulunmaktadır (Akçakoca civarından)
B. haematurus
nispeten düşük yükseltilerde bulunur. Türkiye'de Rasmont & Flagothier (1996) gözlemlerin %80'i 780 ile 1700 m olmak üzere 380 ile 1700 m arasındaki yükseltilerden kayıt vermekle beraber son dönemde deniz seviyesinden de örnek toplanmıştır. İran'ın kuzeyinde Bakker (1996) çoğunluğu 300 m'nin altında olmak üzere deniz seviyesinden 2150 m'ye kadar kayıt vermektedir.
Reinig (1972)
B. haematurus
'u orman türü olarak tanımlamaktadır. Gerçekten de geniş yapraklı yağmur alan ormanlarda karakteristik olduğu söylenebilir.
Bombus haematurus
genellikle
B. terrestris
,
B. argillaceus
,
B. pascuorum
,
B. pratorum
gibi düşük-irtifa türleri ile ilintilidir.
Türkiye'de biz
B. haematurus
'u
Lamium purpureum
(10 gözlem),
Rubus idaeus
L. (2),
Stachys germanica
L. (2),
Lamium maculatum
L. (1),
Salvia verticillata
L. (1),
Vaccinium myrtillus
L. (4),
Vicia cracca
L. (1) üzerinde gözlemledik. Özbek (1998) yaklaşık 42 çiçeği ziyaret ettiğini ifade etmektedir.
Bombus haematurus
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 23.01.2008
Bombus haematurus Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Zonguldak, SE Debeli
41°05'21,4"N 31°25'28,4"E 80m
Bombus haematurus Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Zonguldak, SE Debeli
41°05'21,4"N 31°25'28,4"E 80m
S/ Lamium purpureum
Halzenut orchards landscape / vergers de noisetiers
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Zonguldak, SE Debeli
41°05'21,4"N 31°25'28,4"E 80m
Typical of Bombus haematurus
Hazelnut orchard landscape / verger de noisetiers
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Zonguldak, SE Debeli
41°05'21,4"N 31°25'28,4"E 80m
Lamium purpureum
Bombus haematurus
Bombus (Pyrobombus) pratorum
(L., 1761)
In Turkey, within the subgenus
Pyrobombus
, no other species has the same coat colours, making it quite easy to identify. Özbek (1998) regards the bright yellow
skorikowi
as a valid species that includes – dubiously – all the specimens from Anatolia. We did not found any valid character and we consider here
skorikowi
as a simple ssp. of
B. pratorum
.
While
B. pratorum
is very widespread on the whole European continent, in Anatolia and Iran, it is found only in the northern mountains (Bakker, 1996; Rasmont & Flagothier, 1996).
In Anatolia, Rasmont & Flagothier (1996) observed the nominal ssp. from 780 to 2000 m (80% observations between 780 and 1740 m) and the ssp.
skorikowi
Vogt from 320 to 2000 m (80% between 1240 and 2000 m), whereas Özbek (1998) mentions a range of 1000 to 2400 m.
The authors agree on
B. pratorum
being a forest species.
Bombus pratorum
is a remarkably polytrophic species. It uses nearly all the available flowers where it lives.
En Turquie, dans le sous-genre
Pyrobombus
, aucune autre espèce ne présente une robe semblable, ce qui rend l'espèce facile à identifier. Özbek (1998) considère la forme jaune vif
skorikowi
comme une espèce valide qui inclurait tous les spécimens d'Anatolie. Nous n'avons trouvé aucun caractère valide dans ce sens et nous considérons ici
skorikowi
comme une simple ssp. de
B. pratorum
.
Alors que
B. pratorum
est très répandue dans tout le continent européen, en Anatolie et au N. Iran, on le trouve seulement dans les montagnes du nord (Bakker, 1996; Rasmont & Flagothier, 1996).
En Anatolie, Rasmont & Flagothier (1996) ont observé la ssp. nominale de 780 à 2000 m (80% observations entre 780 et 1740 m) et la ssp.
skorikowi
de 320 à 2000 m (80% entre 1240 et 2000 m), tandis qu'Özbek (1998) donne 1000 à 2400 m.
Tous les auteurs considèrent
B. pratorum
comme une espèce de forêts.
Bombus pratorum
est une espèce remarquablement polytrophique. Elle utilise presque toutes les fleurs disponibles.
Türkiye'de
Pyrobombus
altcinsi içerisinde hiç bir türün tüy rengi yapısı bu şekilde olmadığı için teşhisinin kolay olduğu söylenebilir. Özbek (1998) Anadolu'dan toplanan tüm parlak sarı tüy rengine sahip örnekleri yanlış olarak
skorikowii
biçiminde ayrı bir tür şeklinde vermiştir. Bizce bu grupta belirgin karakterler bulunmamaktadır ve o nedenle
skorikowii
burada basitçe
B. pratorum
'un alttürü olarak verilmiştir.
B. pratorum
tüm Avrupa kıtasında yaygın olarak bulunsa da Anadolu ve İran'da yalnızca kuzeydeki dağlarda görülmektedir (Bakker, 1996; Rasmont & Flagothier, 1996).
Anadolu'da Rasmont & Flagothier (1996) nominal alttürü 780 ile 2000 m'ler arasında (gözlemlerin %80'i 780 ile 1740 m arasında olacak şekilde) ve ssp.
skorikowii
Vogt'yi 320 ile 2000 m'ler arasında (gözlemlerin %80'i 1240 ile 2000 m arasında olacak şekilde), verirken Özbek (1998) yaklaşık 1000 ile 2400 m'lik bir aralıktan bahsetmektedir. Yazarların hemfikir olduğu nokta ise
B. pratorum
'un bir orman türü olmasıdır.
B. pratorum
belirgin bir politrofik türdür. Yaşadığı alanda kullanabileceği çiçeklerin neredeyse tamamından faydalanır.
Bombus pratorum
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 23.01.2008
Bombus (Sibiricobombus) niveatus
Kriechbaumer, 1870
B. niveatus
is a very characteristic species. The male show very large eyes and long antennae. Both sexes have a very long proboscis and a very short and regular coat. Two different subspecies are recognized: an oriental white-banded one (ssp.
niveatus
) and an occidental yellowish-banded one (ssp.
vorticosus
).
In Anatolia, the ssp.
vorticosus
is found in the altitudes of 900 to 3000 m, with 80 % of the observations between 900 and 2000 m, while the ssp.
niveatus
is found from 800 to 3000 m, with 80 % of the observations between 950 and 2180 m (Rasmont et al. 2005).
Reinig (1971) regards
B. niveatus
as an open-space species. Özbek (1998) insists on the ubiquitous character of the species, which is specially common around built-up areas.
Bombus niveatus
is common in all the steppe types.
In Anatolia, according to our own data,
B. niveatus
is usually associated with
B. incertus
,
B. armeniacus
and
B. sylvarum daghestanicus
.
In Anatolia, Özbek (1998) lists 121 flower species, with a preference for Leguminosae (33 species), Compositae (22 species) and Labiatae (22 species). In the same region, we observed 391 specimens of
B. niveatus
on 75 flower species. The preferred species were
Carthamus lanatus
L. (49 observations),
Astragalus
sp. (49),
Astragalus cymbostegis
Bunge (47),
Anchusa officinalis
L. (29),
Symphytum officinalis
L. (26),
Alkanna
spp. (22),
Echium plantagineum
L. (20),
Anchusa leptophylla
Roemer & Schultes (13) and
Vicia cracca
L. (10). The preferred families were Leguminosae (134 specimens on18 taxa), Boraginaceae (134 specimens on16 taxa), Compositae (80 specimens on 18 taxa) and Labiatae (28 specimens on18 taxa). Contrary to most other bumblebees,
B. niveatus
seldom feeds on Dipsacaceae of the genus
Cephalaria
.
Rasmont et al. (2008) describe the curious nesting behaviours of
B. niveatus vorticosus
. The species seems willingly to invade the nest of bird's nests, specially those of the Common Redstart (
Phoenicurus phoenicurus
), ousting then the parents.
B. niveatus
est une espèce fort caractéristique. Le mâle a de très grands yeux et de longues antennes. Les deux sexes ont un très long proboscis et un pelage fort rasé. Il existe deux formes: une sous-espèce plutôt orientale a pelage à bandes blanches (ssp.
niveatus
) et une autre plutôt occidentale à bandes jaunâtres (ssp.
vorticosus
).
En Anatolie, la ssp.
vorticosus
se trouve a des altitudes de 900 à 3000 m, avec 80 % des observations entre 900 et 2000 m, tandis que la ssp.
niveatus
e trouve de 800 à 3000 m, avec 80 % des observations entre 950 et 2180 m (Rasmont et al. 2005).
Reinig (1971) considère
B. niveatus
comme une espèce de milieux ouverts. Özbek (1998) insiste sur le caractère ubiquiste de cette espèce, particulièrement abondante dans les villes et villages.
Bombus niveatus
est commun dans tous les types de steppes.
Selon nos données,
B. niveatus
est habituellement associée à
B. incertus
,
B. armeniacus
et
B. sylvarum daghestanicus
.
En Anatolie, Özbek (1998) donne 121 fleurs butinées, avec une préférence pour les Leguminosae (33 spp.), les Compositae (22 spp.) et les Labiatae (22 spp.). Dans la même région, nous avons observé 391 spécimens de
B. niveatus
sur 75 espèces de fleurs. Les espèces préférées sont
Carthamus lanatus
L. (49 observations),
Astragalus
sp. (49),
Astragalus cymbostegis
Bunge (47),
Anchusa officinalis
L. (29),
Symphytum officinalis
L. (26),
Alkanna
spp. (22),
Echium plantagineum
L. (20),
Anchusa leptophylla
Roemer & Schultes (13),
Vicia cracca
L. (10). Les familles préférées sont Leguminosae (134 spécimens de 18 taxa), Boraginaceae (134 spécimens de 16 taxa), Compositae (80 spécimens de 18 taxa) et Labiatae (28 spécimens de 18 taxa). Contrairement à la plupart des autres bourdons,
B. niveatus
se nourrit rarement sur les Dipsacaceae du genre
Cephalaria
.
Rasmont et al. (2008) décrivent la nidification curieuse de
B. niveatus vorticosus
. Il semble que cette espèce s'installe volontiers dans les nids d'oiseaux, en particulier le rouge-queue à front blanc (
Phoenicurus phoenicurus
), dont elle éjecte les parents.
B. niveatus
son derece karakteristik bir türdür. Erkeklerde gözler son derece iridir ve antenler uzundur. Her iki eşeyde de proboscis son derece uzundur ve vücuttaki tüyler kısa ve düzgündür. Daha doğuda bulunan ve beyaz-bantlı (ssp.
niveatus
) ile batıda yayılan sarımsı-bantlı (ssp.
vorticosus
) olmak üzere iki farklı alttür bilinmektedir.
Anadolu'da ssp.
vorticosus
900-3000 m yüksekliklerde örneklerin %80'i 900 ile 2000 m arasında oalcak şekilde bulunurken ssp.
niveatus
800 ile 3000 m örneklerin %80'i 950 ile 2180 m yükseklikler arasında bulunacak biçimde yayılış göstermektedir (Rasmont et al., 2005).
Reinig (1971)
B. niveatus
'u açık-alan türü olarak belirtir. Özbek (1998) ise bu türün geniş yayılım özelliklerine dikkat çekerek özellikle yerleşim yeri yakınlarında bulunduğunu ifade etmektedir.
Bombus niveatus
hemen tüm step tiplerinde yaygındır.
Bizim verilerimize göre Anadolu'da
B. niveatus
;
B. incertus
,
B. armeniacus
ve
B. sylvarum daghestanicus
ile ilintili bir yayılışa sahiptir.
Anadolu'da Özbek (1998) 121 çiçek türü tercihinden bahseder bunlar arasında özellikle Leguminosae (33 tür), Compositae (22 tür) ve Labiatae (22 tür) en önemlileridir. Aynı alanlarda biz de
B. niveatus
'un 391 örneğini 75 çiçek türü üzerinde gözlemledik. En çok tercih ettiği türler
Carthamus lanatus
L. (49 gözlem),
Astragalus
sp. (49),
Astragalus cymbostegis
Bunge (47),
Anchusa officinalis
L. (29),
Symphytum officinalis
L. (26),
Alkanna
spp. (22),
Echium plantagineum
L. (20),
Anchusa leptophylla
Roemer & Schultes (13),
Vicia cracca
L. (10). En çok tercih edilen familyalar ise Leguminosae (18 taksadan 134 örnek), Boraginaceae (16 taksadan 134 örnek), Compositae (18 taksadan 80 örnek) ve Labiatae (18 taksadan 28 örnek). Diğer bombus arılarının çoğunun aksine
B. niveatus
Cephalaria
cinsinden Dipsacaceae üzerinden nadiren geçinebilmektedir. Rasmont et al. (2008)
B. niveatus vorticosus
'un oldukça ilginç yuva yapma davranışını tanımlamıştır. Bu tür kızıl kuyruk olarak bilinen (
Phoenicurus phoenicurus
) kuş türünün yuvasını yuvasını istila ederk kendi yuvasını oluşturmaktadır.
Bombus niveatus
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 24.01.2008
Bombus niveatus vorticosus
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 24.01.2008
Bombus niveatus Male
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye/Kars/Çildir Gölü, Tasbasi Village 1982 m
Bombus niveatus Male
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye/Kars/Çildir Gölü, Tasbasi Village 1982 m
Bombus niveatus niveatus Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus niveatus niveatus
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Kars prov., Digor, 2110 m
S/ Carduus thoermeri
Bombus_niveatus_niveatus_TU9705_002.jpg
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Kars prov., Digor, 2110 m
S/ Carduus thoermeri
Bombus niveatus vorticosus Male
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus (Sibiricobombus) sulfureus
Friese, 1905
Bombus sulfureus
can hardly be mistaken for another bumblebee. The only coexisting and resembling species is
B. fragrans
and the mistakes are more likely between queens of the former and workers of the latter. However, besides the subgeneric differences, a reliable character is that the last tergum is black in
B. fragrans
whereas it is reddish in
B. sulfureus
.
The distribution of
B. sulfureus
is restricted to the higher mountains of central Anatolia and N. Iran. The species is quite rare. Reinig (1971, 1973) collected no more than 4 specimens (in a total of more than 8000 observations). Özbek (1998) collected only two specimens. We found 10 specimens only. All the known specimens were collected between 1000 and 3000 m (Iran) or between 1100 and 2500 m (Turkey).
Reinig (1971) regards
B. sulfureus
as an open-space species. Indeed, we encountered only in the most open facies of dry montane steppes.
B. sulfureus
is most often associated with
B. niveatus
and
B. persicus
.
Özbek (1998) mentions, 3 visited flowers (for 2 specimens) :
Salvia pratensis
,
Astragalus lineatus
and
Trifolium pratense
. 4 specimens were collected by W.F. Reinig on
Astragalus
sp. We found it on
Onopordon
sp. (7 observations),
Anchusa
sp. (1),
Astragalus lagopoides
(1),
Picnomon
sp. (1).
Bombus sulfureus
peut difficilement être confondu avec un autre bourdon. La seule espèce qui coexiste et qui lui ressemble est
B. fragrans
et une confusion pourrait arriver entre les reines de
sulfureus
et les ouvrières (énormes) de
B. fragrans
. Toutefois, au-delà des différences subgénériques, un caractère fiable est le pelage du dernier tergite: noir chez
fragrans
, roux chez
sulfureus
.
La distribution de
B. sulfureus
est restreinte aux hautes montagnes de Anatolie centrale et orientale et du N. Iran. L'espèce est assez rare. Reinig (1971, 1973) n'a pas collecté plus de 4 spécimens (sur un total de plus de 8000 observations). Özbek (1998) a collecté seulement 2 spécimens. Nous en avons trouvé 10 seulement. Tous les spécimens connus ont été collectés entre 1000 et 3000 m en Iran ou entre 1100 et 2500 m en Turquie.
Reinig (1971) considère
B. sulfureus
comme une espèce de milieux ouverts. De fait, nous l'avons rencontré seulement dans les faciès les plus ouverts des steppes montagnardes sêches.
B. sulfureus
est le plus souvent associé avec
B. niveatus
et
B. persicus
.
Özbek (1998) cite 3 fleurs butinées (pour 2 spécimens) :
Salvia pratensis
,
Astragalus lineatus
et
Trifolium pratense
. 4 spécimens ont été collectés par W.F. Reinig sur
Astragalus
sp. Nous l'avons trouvé sur
Onopordon
sp. (7 observations),
Anchusa
sp. (1),
Astragalus lagopoides
(1),
Picnomon
sp. (1).
B. sulfureus
başka bir bombus arısı ile çok nadir olarak karıştırılabilir. Birlikte bulunabileceği ve karıştırılabileceği tek tür
B. fragrans
'tır ve onun da işçi bireyleri ile
B. sulfureus
'un kraliçeleri benzeyebilirler. Diğer taraftan altcins farklılıkları dışında
B. sulfureus
'ta son tergum tüyleri kızılken
B. fragrans
'ta siyahtır.
B. sulfureus
'un yayılımı Orta Anadolu ve Kuzey İran'ın yüksek dağları ile sınırlıdır. Bu tür oldukça nadir rastlanan bir türdür. Reinig (1971, 1973) ancak 4 örnek bulabilmiş (yaklaşık 8000 gözlem arasında), Özbek (1998) ise iki örnek toplamıştır. Biz de 10 örnek tespit edebildik. Bulunan örneklerin tamamı 1000 ile 3000 m yükseklikten (İran) ve 1100 ile 2500 m (Türkiye) yükseklikten toplanmıştır.
Reinig (1971)
B. sulfureus
'u açık alan türü olarak betimlemektedir. Biz de genellikle örnekleri kuru dağ steplerinin açık yüzlerinde bulabildik.
B. sulfureus
'un yayılışı da genellikle
B. niveatus
ve
B. persicus
ile ilintili olmaktadır.
Özbek (1998) 3 çiçek türünü (2 örneğin) ziyaret ettiğini bildirmektedir. Bunlar;
Salvia pratensis
,
Astragalus lineatus
ve
Trifolium pratense
'dir. W.F. Reinig tarafından yakalan 4 örnek
Astragallus
sp. üzerindendir. Biz de örnekleri
Onopordon
sp. (7 gözlem),
Anchusa
sp. (1),
Astragalus lagopoides
(1),
Picnomon
sp. (1) üzerinde tespit ettik.
Bombus sulfureus
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 23.01.2008
Bombus sulfureus Female colour pattern
auteur(s) : Pierre Rasmont
Heather Hines, near Kayseri, 2002
auteur(s) : Pierre Rasmont
Çardik Tepesi Kayseri, 2002. Typical landscape of Bombus sulfureus
Bombus (Subterraneobombus) fragrans
(Pallas, 1771)
Bombus fragrans
is a very characteristic species. The queens are huge, the largest in the West-Palaearctic region. It is therefore most unlikely that a
fragrans
queen be ever mistaken for another species. As
B. fragrans
is conspicuous and easy to recognise, one should expect that it has been much written about. This is not the case, because the species is uncommon. Regarding the vastness of its distribution, the total number of specimens in the collections is very low.
In Anatolia, it is found only on the plateau : Rasmont & Flagothier (1996) state an interval of 1000 to 2325 m with 80% of the catch between 1370 and 1950 m (median : 1500 m, n=151).
Bombus fragrans
is a clearly stenotopic species, confined to the true steppe. In Anatolia, it is specially common in the various forms of Astragalus steppes. In contrast, we did not observe it in the Alfa (
Stipa tenacissima
), nor in the Alhagi, nor in the Acantholimon steppes. It is also absent from the more or less saline, sub-desertic Mesopotamian steppes. These very narrow ecological preferences may explain the rareness of the species.
The species most often coexisting with
B. fragrans
are
B. zonatus
and
B. argillaceus
and, to a lesser extent,
B. niveatus
,
B. persicus
and
B. sulfureus
.
For Anatolia, Özbek (1983) mentions only
Trifolium pratense
and
Salvia
sp. From our own data, we may draw the following list :
Anchusa officinalis
(23 observations),
Carduus acanthoides
(19),
Centaurea behen
(15),
Anchusa leptophylla
(9),
Centaurea solstitialis
(6),
Marrubium parviflorum
(6),
Ononis spinosa
(6),
Astragalus
sp. (3), Boraginaceae (2),
Echium italicum
(2),
Achillea coronatum
(1),
Acroptilon repens
(1),
Anchusa
sp. (1),
Carduus
sp. (1),
Centaurea kotschyi
(1),
Cephalaria procera
(1),
Onobrychis tourneforti
(1),
Salvia angustifolia
(1),
Salvia virgata
(1),
Stachys
sp. (1),
Trifolium pratense
(1). By families, this list amounts to : Compositae (45), Boraginaceae (37), Leguminosae (11), Labiatae (10).
In the oblast of Belgorod (Russia), Grinfel'd (1978) found the
B. fragrans
nests in the burrows of the souslik (
Citellus suslicus
), a Sciuridae rodent living in numerous colonies. Indeed, in Anatolia, we have repeatedly observed numerous colonies of sousliks in places where we collected
B. fragrans
.
Bombus fragrans
est une espèce très caractéristique. Les reines sont énormes, les plus grandes reines de bourdons de la région paléarctique. De ce fait, il est fort improbable de confondre une reine de
fragrans
avec n'importe quelle autre espèce. Comme
B. fragrans
est aussi visible et facile à reconnaître, on aurait pu s'attendre à ce qu'on ait beaucoup publié à son sujet. Ce n'est pas le cas car l'espèce est peu commune. Au regard de sa vaste aire de distribution, le nombre de spécimens en collection est très faible.
En Anatolie, on trouve fragrans sur le plateau : Rasmont & Flagothier (1996) l'indiquent dans un intervalle de 1000 à 2325 m avec 80% des observations entre 1370 et 1950 m (médiane : 1500 m, n=151).
Bombus fragrans
est une espèce clairement sténotope, confinée à la steppe vraie. En Anatolie, il est surtout commun dans les diverses formes de steppes à Astragales. Au contraire, nous ne l'avons pas observé dans les steppes à Alfa (
Stipa tenacissima
), à Alhagi, ni à
Acantholimon
. Il est aussi absent des steppes subdésertiques plus ou moins salines de la Mésopotamie. Ces préférences écologiques fort étroites expliquent la rareté de l'espèce.
B. fragrans coexiste avec
B. zonatus
et
B. argillaceus
et, moins souvent, avec
B. niveatus, B. persicus
et
B. sulfureus
.
Pour l'Anatolie, Özbek (1983) mentionne seulement
Trifolium pratense
et
Salvia
sp. comme fleurs butinées. De nos propres données, nous avons la liste suivante :
Anchusa officinalis
(23 observations),
Carduus acanthoides
(19),
Centaurea behen
(15),
Anchusa leptophylla
(9),
Centaurea solstitialis
(6),
Marrubium parviflorum
(6),
Ononis spinosa
(6),
Astragalus
sp. (3), Boraginaceae (2),
Echium italicum
(2),
Achillea coronatum
(1),
Acroptilon repens
(1),
Anchusa
sp. (1),
Carduus
sp. (1),
Centaurea kotschyi
(1),
Cephalaria procera
(1),
Onobrychis tourneforti
(1),
Salvia angustifolia
(1),
Salvia virgata
(1),
Stachys
sp. (1),
Trifolium pratense
(1). Par famille, cette liste se regroupe comme suit : Compositae (45), Boraginaceae (37), Leguminosae (11), Labiatae (10).
Dans l'oblaste de Belgorod (Russie), Grinfel'd (1978) a trouvé les nids de
B. fragrans
dans les terriers des sousliks (
Citellus suslicus
), un rongeur Sciuridae qui vit en colonies populeuses. De notre côté, nous avons aussi observé de nombreuses colonies de sousliks dans les stations où nous avons collecté
B. fragrans
en Anatolie.
Bombus fragrans
çok karakteristik bir türdür. Kraliçeler oldukça iridir, batı Plaearktik’teki en büyük türdür. Bu nedenle bir
fragrans
kraliçesi ile başka bir türün karıştırılması pek kolay değildir.
B. fragrans
belirgin ve tanımı kolay bir tür olduğu için hakkında epeyce bilgi bulunduğu düşünülebilir. Ancak durum böyle değildir zira çok yaygın bir tür değildir. Dağılımının çok yaygın olmaması nedeni ile bu türün kolleksiyonlardaki birey sayısı da oldukça azdır.
Anadolu’da genellikle yalnızca platolarda bulunmuştur. Rasmont & Flagothier (1996) 1000 ile 2325 m’lik bir aralık vermektedirler, örneklerin de %80’i 1370 ile 1950 m aralıktandır (ortalama 1500 m, n=151).
Bombus fragrans
çok belirgin biçimde stenotopik bir türdür ve gerçek steplere özgüllük gösterir. Anadolu’da özellikle değişik Astragallus steplerinde görülmektedir. İlginç bir şekilde bu türü ne Alfa (
Stipa tenacissima
), ne Alhagi ne de Acantholimon steplerinde gözlemlemedik. Ayrıca az çok tuzlu ve yarı-çöl Mezopotamya steplerlerinde de bulunmamaktadır.
B. fragrans
ile özgüllük gösteren türler
B. zonatus
ve
B. argillaceus
olup bazı daha nadir hallerde
B. niveatus
,
B. persicus
ve
B. sulfureus
’tur.
Anadolu’da Özbek (1983) yalnızca
Trifolium pratense
ve
Salvia
sp.’den bahsetmektedir. Bizim kendi gözlemlerimize göre şöyle bir liste oluşturabiliriz:
Anchusa officinalis
(23 gözlem),
Carduus acanthoides
(19),
Centaurea behen
(15),
Anchusa leptophylla
(9),
Centaurea solstitialis
(6),
Marrubium parviflorum
(6),
Ononis spinosa
(6),
Astragalus
sp. (3), Boraginaceae (2),
Echium italicum
(2),
Achillea coronatum
(1),
Acroptilon repens
(1),
Anchusa
sp. (1),
Carduus
sp. (1),
Centaurea kotschyi
(1),
Cephalaria procera
(1),
Onobrychis tourneforti
(1),
Salvia angustifolia
(1),
Salvia virgata
(1),
Stachys
sp. (1),
Trifolium pratense
(1). Familyalar düşünüldüğünde bu liste şu şekilde genişletilebilir: Compositae (45), Boraginaceae (37), Leguminosae (11), Labiatae (10).
Belgrad yaknlarında (Rusya) Grinfel’d (1978) Sirucidae familyasından koloniyel yaşayan bir kemirgen yuvasında (
Citellus suslicus
)
B. fragrans
yuvaları bulmuştur. Biz de Anadolu’da yaptığımız çalışmalar sırasında özellikle bu kemirgenlerin yuvalarının bulunduğu yerlerde
B. fragrans
’a rastladık.
Bombus fragrans
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 23.01.2008
Bombus fragrans Worker
auteur(s) : Johann Neumayer
Azerbaijan
Website: http://www.wildbienen.de/b-fragra.htm
Bombus fragrans Worker
auteur(s) : Johann Neumayer
Azerbaijan
website: http://www.wildbienen.de/b-fragra.htm
Citellus sp. the Suslik / le souslik
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye, Kayseri, Erciyes dagi
Citellus sp. the known host of the Bombus fragrans's nests
Bombus fragrans Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
colour pattern
Bombus (Subterraneobombus) melanurus
Lepeletier 1836
Bombus melanurus
is a large bumblebee, just somewhat smaller than
B. fragrans
. Its colours pattern makes it impossible to mistake it for any other species in the region. The distribution of
B. melanurus
in the West-Palaearctic region is restricted to E. Anatolia, Armenia and N. Iran. The presence of the species in the Caucasus was never confirmed.
Bombus melanurus
is a high altitude species. Özbek (1983) mentions an interval of 2100 to 2900 m and Rasmont & Flagothier (1996) an interval of 1750 to 3500 m with 80% of the catch between 1950 and 2855 m.
The typical habitat of
B. melanurus
is the alpine steppe, but it can also be found in the upper levels of the subalpine Astragalus steppes. In a steppic milieu, the limit between these stages is indeed, unclear. The species that most often coexist with
B. melanurus
are mainly
B. erzurumensis
and
B. alagesianus
and, to a lesser extent,
B. handlirschianus
,
B. velox
,
B. portschinsky
and
B. subterraneus
. According to Rasmont & Flagothier (1996),
B. melanurus
is the second most common species beyond the 2500 m altitude, after
B. alagesianus
.
Özbek (1983) mentions the next foraging plants:
Asphodelina
sp. ,
Astragalus ornithopoides
,
A. ponticus
,
A. lagurus
,
A. cinereus
,
Campanula
sp.,
Carduus
spp.,
Jurinella moschus
,
Lamium album
,
L. galeobdolon
,
L. maculatum
,
Onobrychis sativa
,
O. montana
,
Pedicularis tuberosa
,
P. comosa
,
Potentilla
sp.,
Salvia
sp.,
Serratula
sp.,
Trifolium pratense
,
Taraxacum
sp. Our own observations include:
Jurinella moschus
(20 observations),
Lamium tomentosum
(18),
Carduus
sp. (15),
Astragalus
sp. (14),
Nepeta racemosa
(14),
Astragalus aureus
(13),
Anchusa leptophylla
(11),
Alkanna
sp. (9),
Carduae
sp. (7),
Lallemantia canescens
(7),
Stachys cretica
(5),
Centaurea sessilis
(4),
Anchusa azurea
(2),
Astragalus xerophilus
(2),
Onopordum turcicum
(2),
Salvia microstegia
(2),
Salvia verticillata
(2),
Asphodeline
sp. (1),
Astragalus baibutensis
(1),
Onobrychis viciifolia
(1),
Vicia cracca
(1),
Campanula tridentata
(1),
Cephalaria procera
(1),
Hypericum
sp. (1),
Salvia aethiopis
(1),
Salvia caespitosa
(1),
Stachys germanica
(1),
Linaria kurdita
(1),
Melampyrum arvense
(1),
Pedicularis comosa
(1),
Pedicularis tuberosa
(1),
Rhinanthus angustifolius
(1). By families, this list amounts to Lamiaceae (51), Compositae (48), Leguminosae (32), Boraginaceae (22), Scrophulariaceae (5), Campanulaceae (1), Dipsacaceae (1), Hypericaceae (1), and Liliaceae (1).
Bombus melanurus
est un bourdon de grande taille, juste un peu plus petit que
B. fragrans
. Sa robe le rend impossible à confondre avec tout autre bourdon de la région. La distribution de
B. melanurus
dans l'Ouest-Paléarctique est restreint à l'Anatolie, l'Arménie, et le Nord de l'Iran. La présence de l'espèce dans le Caucase n'a jamais été confirmée.
Bombus melanurus
est une espèce de haute altitude. Özbek (1983) mentionne un intervalle de 2100-2900 m et Rasmont & Flagothier (1996), un intervalle de 1750-3500 m avec 80% des observations entre 1950 et 2855 m.
L'habitat typique de
B. melanurus
est la steppe alpine, mais il peut aussi être trouvé dans la frange supérieure de la steppe subalpine à
Astragalus
. Dans un milieu steppique, la limite entre subalpin et alpin n'est pas claire, de toute façon. Les espèces qui coexistent le plus souvent avec
B. melanurus
sont
B. erzurumensis
et
B. alagesianus
et, dans une moindre mesure,
B. handlirschianus, B. velox, B. portschinsky
et
B. subterraneus
. Selon Rasmont & Flagothier (1996),
B. melanurus
est la deuxième espèce la plus fréquente au delà de 2500 m altitude, après
B. alagesianus
.
Özbek (1983) mentionne les plantes butinées suivantes :
Asphodelina
sp. ,
Astragalus ornithopoides, A. ponticus, A. lagurus, A. cinereus, Campanula
sp.
Carduus
spp.,
Jurinella moschus, Lamium album, L. galeobdolon, L. maculatum, Onobrychis sativa, O. montana, Pedicularis tuberosa, P. comosa, Potentilla
sp.,
Salvia
sp.,
Serratula
sp.
Trifolium pratense, Taraxacum
sp. Nos propres observtions comprennent :
Jurinella moschus
(20 observations),
Lamium tomentosum
(18),
Carduus
sp. (15),
Astragalus
sp. (14),
Nepeta racemosa
(14),
Astragalus aureus
(13),
Anchusa leptophylla
(11),
Alkanna
sp. (9), Carduae sp. (7),
Lallemantia canescens
(7),
Stachys cretica
(5),
Centaurea sessilis
(4),
Anchusa azurea
(2),
Astragalus xerophilus
(2),
Onopordum turcicum
(2),
Salvia microstegia
(2),
Salvia verticillata
(2),
Asphodeline
sp. (1),
Astragalus baibutensis
(1),
Onobrychis viciifolia
(1),
Vicia cracca
(1),
Campanula tridentata
(1),
Cephalaria procera
(1),
Hypericum
sp. (1),
Salvia aethiopis
(1),
Salvia caespitosa
(1),
Stachys germanica
(1),
Linaria kurdita
(1),
Melampyrum arvense
(1),
Pedicularis comosa
(1),
Pedicularis tuberosa
(1),
Rhinanthus angustifolius
(1). Par familles, cela donne : Lamiaceae (51), Compositae (48), Leguminosae (32), Boraginaceae (22), Scrophulariaceae (5), Campanulaceae (1), Dipsacaceae (1), Hypericaceae (1), et Liliaceae (1).
Bombus melanurus
B. fragrans
’tan yalnızca bir parça küçük olan oldukça iri bir bombus arısıdır. Tüy renklenmeleri sayesinde bölgedeki başka hiç bir tür ile karışma olasılığı yoktur.
B. melanurus
’un batı Palaearktik’teki yayılışı Doğu Anadolu, Ermenistan ve Kuzey İran ile sınırlanmış gözükmektedir. Bu türün Kafkasya’daki varlığı henüz kesinlik kazanmamıştır.
Bombus melanurus
bir yüksek irtifa türüdür. Özbek (1983) yaklaşık 2100 ile 2900 m yükseklik aralığından bahsederken Rasmont & Flagothier (1996) 1750 ile 3500 m’lik bir derecelendirme vermektedirler. Bu örneklerin %80’i 1950 ile 2855 m’ler arasındandır.
B. melanurus
’un tipik habitatı alpin steplerdir ancak ayrıca subalpin Astragallus steplerin yüksek kesimlerinde de bulunabilirler. Stepik bir ortamda bu tabakalar arasındaki sınırlar çok belirgin değildir.
B. melanurus
ile en çok birlikte görülen türler ise
B. erzurumensis
ve
B. alagesianus
olup daha az olarak da
B. handlirschianus
,
B. velox
,
B. portschinsky
ve
B. subterraneus
’tur. Rasmont & Flagothier (1996)’e göre
B. melanurus
B. alagesianus
’tan sonra 2500 m’nin üzerinde en çok rastlanan türdür.
Özbek (1983) şu bitkileri ziyaret edilen türler olarak vermektedir :
Asphodelina
sp. ,
Astragalus ornithopoides
,
A. ponticus
,
A. lagurus
,
A. cinereus
,
Campanula
sp.,
Carduus
spp.,
Jurinella moschus
,
Lamium album
,
L. galeobdolon
,
L. maculatum
,
Onobrychis sativa
,
O. montana
,
Pedicularis tuberosa
,
P. comosa
,
Potentilla
sp.,
Salvia
sp.,
Serratula
sp.,
Trifolium pratense
,
Taraxacum
sp. Bizim gözlemlerimiz ise :
Jurinella moschus
(20 gözlem),
Lamium tomentosum
(18),
Carduus
sp. (15),
Astragalus
sp. (14),
Nepeta racemosa
(14),
Astragalus aureus
(13),
Anchusa leptophylla
(11),
Alkanna
sp. (9),
Carduae
sp. (7),
Lallemantia canescens
(7),
Stachys cretica
(5),
Centaurea sessilis
(4),
Anchusa azurea
(2),
Astragalus xerophilus
(2),
Onopordum turcicum
(2),
Salvia microstegia
(2),
Salvia verticillata
(2),
Asphodeline
sp. (1),
Astragalus baibutensis
(1),
Onobrychis viciifolia
(1),
Vicia cracca
(1),
Campanula tridentata
(1),
Cephalaria procera
(1),
Hypericum
sp. (1),
Salvia aethiopis
(1),
Salvia caespitosa
(1),
Stachys germanica
(1),
Linaria kurdita
(1),
Melampyrum arvense
(1),
Pedicularis comosa
(1),
Pedicularis tuberosa
(1),
Rhinanthus angustifolius
(1). Familyalar düşünüldüğünde Lamiaceae (51), Compositae (48), Leguminosae (32), Boraginaceae (22), Scrophulariaceae (5), Campanulaceae (1), Dipsacaceae (1), Hypericaceae (1) ve Liliaceae (1).
Bombus melanurus
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 18.01.2008
Bombus melanurus Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus melanurus nest
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Erzurum, Palanköken daglari, Kayak merkezi, 39°51'N 41°16'E 2240 m
Entrance of a nest.
Bombus melanurus Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Erzurum, Palandöken daglari 39°48'29.00"N 41°17'46.00"E 2880 m
S/ Astragalus xerophilus Lebed.
Bombus melanurus Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Erzurum, Palandöken daglari 39°48'29.00"N 41°17'46.00"E 2880 m
S/ Astragalus xerophilus Lebed.
Bombus melanurus Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Erzurum, N Erzurum, Dumlu dagi, 40°08'20.00"N 41°19'58.00"E 2500m
S/ Nepeta racemosa Lam.
Bombus melanurus Worker
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye, Bayburt, Kop geçidi, 40°02'N 40°30'E 2441 m
Bombus melanurus
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye, Bayburt, Kop geçidi, 40°02'N 40°30'E 2441 m
Landscape Kop_gecidi
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye/Bayburt/Kop Gecidi 2441 m
Thibaut De Meulemeester collecting bumblebees in a subalpine hayfields landscape very diversified in bumblebees, between Bayburt and Erzincan
Landscape of the Alpine level in Palandoken daglari
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Erzurum, Palandöken daglari, geçidi Aziziye, 39°48'N 41°17'E 2855 m
Typical landscape at the alpine level, habitat of Bombus alagesianus, B. melanurus, B. portschinsky, B. handlirschianus, B. erzurumensis, B. velox
Bombus (Subterraneobombus) subterraneus
(L., 1758)
B. subterraneus
is a widely spread species of bumblebees in all the dry hills and mountains of temperate Europe. However, it is never abundant.
In Anatolia, Rasmont & Flagothier (1996) mention altitudes from 775 m to 2855 m, with 80 % of the observations between 1600 m and 2390 m.
All the authors agree on
B. subterraneus
being an open field species. It can be seen on dry grassland, specially with some outcrops of bare soil, in woody steppes and even in true steppes, though it avoids arid or salty ones. In mountains it is typical of the grassy south slopes of the montane stage, less frequent in the subalpine stage and absent from the alpine stage.
For Anatolia, we collected
B. subterraneus
on the next favorite plants (91 original observations):
Stachys cretica
(39 observations),
Stachys germanica
(12),
Salvia verticillata
(5),
Anchusa leptophylla
(5),
Anchusa officinalis
(3),
Cephalaria procera
(3),
Vicia pannonica
(3),
Anchusa azurea
(2),
Carduus macrocephalus
(2),
Centaurea glastifolius
(2),
Jurinella moschus
(2),
Melampyrum arvense
(2),
Nepeta fissa
(2),
Prunella vulgaris
(2),
Onobrychis stenostachya
(1),
Onopordum turcicum
(1),
Salvia caespitosa
(1),
Salvia sclarea
(1),
Stachys atherocalyx
(1),
Stachys byzantina
(1),
Vicia cracca
(1). From all these observations, it clearly appears that
B. subterraneus
prefers flowers with long corollas, specially Labiatae and Leguminosae.
B. subterraneus
est une espèce de bourdon largement répandue dans les collines sèches et les montagnes de l'Europe tempérée. Toutefois, il n'est nulle part abondant.
En Anatolie, Rasmont & Flagothier (1996) mentionnent des altitudes de 775 m à 2855 m, avec 80 % des observations entre 1600 m et 2390 m.
Tous les auteurs considèrent
B. subterraneus
comme une espèce de terrains ouverts. On le trouve dans les pelouses sèches, surtout là où quelques plages de sol nu apparaissent, dans la steppe boisée ou encore dans la vraie steppe. Il évite les steppes arides et salines. En montagne, il est typique des adrets secs et herbeux de l'étage montagnard. Il est moins fréquent à l'étage subalpin et il est absent de l'étage alpin.
Pour l'Anatolie, nous avons collecté B. subterraneus sur les plantes favorites suivantes (91 observations originales) :
Stachys cretica
(39 observations),
Stachys germanica
(12),
Salvia verticillata
(5),
Anchusa leptophylla
(5),
Anchusa officinalis
(3),
Cephalaria procera
(3),
Vicia pannonica
(3),
Anchusa azurea
(2),
Carduus macrocephalus
(2),
Centaurea glastifolius
(2),
Jurinella moschus
(2),
Melampyrum arvense
(2),
Nepeta fissa
(2),
Prunella vulgaris
(2),
Onobrychis stenostachya
(1),
Onopordum turcicum
(1),
Salvia caespitosa
(1),
Salvia sclarea
(1),
Stachys atherocalyx
(1),
Stachys byzantina
(1),
Vicia cracca
(1). De toutes ces observations, il apparaît clairement que
B. subterraneus
préfère les fleurs à corolle longue, surtout les Labiatae et les Leguminosae.
B. subterraneus
Avrupa’nın ılman alanlarındaki tüm kuru tepecikler ve dağlarda en sık rastlanan bombus arısı olmakla beraber yoğunluğu fazla değildir.
Anadolu’da Rasmont & Flagothier (1996) 775 m ile 2855 m aralığından bahsetmekteyken bu gözlemlerin %80’i 1600 m ile 2390 m arasındandır.
Tüm araştırmacılar
B. subterraneus
’un bir açık alan türü olduğu konusudan fikir birliği içindedirler. Kuru çayırlıklarda, özellikle bir bölümü hasat edilmiş toprak alanlarda, ağaçlılı steplerde ve hatta tuslu ya da nemli gerçek steplerde görülmektedir. Dağlarda dağ seviyesinde güney yamaçlardaki çayırlıklarda tipiklerdir ve subalpin tabakalarda daha az görülürken alpin bölümde görülmezler.
Anadolu’da
B. subterraneus
’u tercih ettiği şu bitkiler üzerinde gözlemledik : (91 orijinal gözlem):
Stachys cretica
(39 gözlem),
Stachys germanica
(12),
Salvia verticillata
(5),
Anchusa leptophylla
(5),
Anchusa officinalis
(3),
Cephalaria procera
(3),
Vicia pannonica
(3),
Anchusa azurea
(2),
Carduus macrocephalus
(2),
Centaurea glastifolius
(2),
Jurinella moschus
(2),
Melampyrum arvense
(2),
Nepeta fissa
(2),
Prunella vulgaris
(2),
Onobrychis stenostachya
(1),
Onopordum turcicum
(1),
Salvia caespitosa
(1),
Salvia sclarea
(1),
Stachys atherocalyx
(1),
Stachys byzantina
(1),
Vicia cracca
(1). Bu gözlemlerden yola çıkarak
B. subterraneus
’un özellikle Labiatae ve Leguminosae’nin uzun korollaya sahip çiçeklerini tercih ettiğini söyleyebiliriz.
Bombus subterraneus
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 23.01.2008
Bombus subterraneus latreillellus Worker
auteur(s) : Johann Neumayer
Berg Marxal nahe Qax 2000m
Website: http://www.wildbienen.de/b-subter.htm
Bombus subterraneus latreillellus Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus (Thoracobombus) armeniacus
Radoszkowski, 1877
Inside of the subgenus
Thoracobombus
,
armeniacus
belongs to the pomorum-group (formerly
Rhodobombus
).
For females, the colours pattern of
B. armeniacus
is unique within this group and mistakes with other species of the same subgenus are unlikely. For males, it is a great confusion, and no good characters are still available to separate
B. armeniacus
from
B. pomorum canus
and
B. mesomelas alboluteus
.
In Anatolia, Rasmont & Flagothier (1996) state an altitude range of 800 to 3000 m, with 80 % of the observations between 1400 and 2200 m (n=864). There, the species is a montane one, second in this stage to
Bombus incertus
.
Throughout its range,
Bombus armeniacus
is definitely bound to the true steppe.
For Anatolia, Özbek (1983) mentions 63 flower species, mainly
Onobrychis sativa
,
Medicago sativa
,
Melilotus
spp.,
Trifolium pratense
,
Trifolium repens
,
Helianthus annuus
and
Carthamus tinctorius
. In the same region, our original data bear on 75 flower species , mainly
Onopordum turcicum
(258 observations),
Anchusa leptophylla
(124),
Carduus
sp. (110),
Ononis spinosa
(68),
Linaria genistifolia
(60),
Carduae
sp. (60),
Salvia verticillata
(48), Leguminosae (28),
Astragalus lagopoides
(21),
Centaurea solstitialis
(21),
Vicia villosa
(20),
Astragalus aureus
(15),
Cephalaria procera
(15),
Trifolium pratense
(14),
Stachys cretica
(14),
Echinops ritro
(12),
Carduus macrocephalus
(12),
Anchusa officinalis
(11),
Carduus acanthoides
(10),
Anchusa azurea
(9),
Stachys
sp. (8),
Cephalaria sparsipilosa
(8),
Salvia virgata
(7),
Astragalus
sp. (6),
Onobrychis oxyodonta
(6),
Anchusa
sp. (6),
Onobrychis stenostachya
(5),
Alkanna
sp. (5),
Melampyrum arvense
(5),
Onopordum acanthium
(5),
Centaurea iberica
(5),
Astragalus odoratus
(4),
Carduus onopordioides
(4),
Coronilla varia
(3),
Teucrium chamaedrys
(3),
Centaurea behen
(3). One or two observations were made on 38 more taxa. The following plant genera have provided most observation opportunities :
Onopordum
(268),
Anchusa
(154),
Carduus
(137),
Salvia
(55),
Astragalus
(51), Centaurea (31) and
Vicia
(27). By families, the total amounts to : Compositae (513), Leguminosae (216), Boraginaceae (161), Labiatae (92), Scrophulariaceae (65), Dipsacaceae (23) and Umbelliferae (2). Quite clearly, Cardueae and, to a lesser extent, Leguminosae, Boraginaceae and Labiatae are of paramount importance to
B. armeniacus
. Two plant species :
Onopordum turcicum
and
Anchusa leptophylla
make for a large part of the observations.
A l'intérieur du sous-genre
Thoracobombus, B. armeniacus
appartient au groupe de
pomorum
(=
Rhodobombus
).
Parmi les femelles, la robe de
B. armeniacus
est unique parmi ce groupe et les confusions avec d'autres espèces du groupe sont peu probables. Par contre, pour les mâles, la situation est fort confuse et il n'y a pas de bon caractère pour séparer
B. armeniacus
de
B. pomorum canus
et de
B. mesomelas alboluteus
.
En Anatolie, Rasmont & Flagothier (1996) donnent une altitude de 800 à 3000 m, avec 80 % des observations entre 1400 et 2200 m (n=864). L'espèce apparaît comme montagnarde, la deuxième en abondance à cet étage après
Bombus incertus
.
Dans toute sa distribution,
Bombus armeniacus
est sans aucun doute liée à la steppe vraie.
Pour l'Anatolie, Özbek (1983) mentionne 63 espèces de fleurs butinées, dont surtout,
Onobrychis sativa, Medicago sativa, Melilotus
spp.,
Trifolium pratense, Trifolium repens, Helianthus annuus
et
Carthamus tinctorius
. Dans la même région, nos données originales concernent 75 espèces florales, surtout
Onopordum turcicum
(258 observations),
Anchusa leptophylla
(124),
Carduus
sp. (110),
Ononis spinosa
(68),
Linaria genistifolia
(60), Carduae indét. (60),
Salvia verticillata
(48), Leguminosae (28),
Astragalus lagopoides
(21),
Centaurea solstitialis
(21),
Vicia villosa
(20),
Astragalus aureus
(15),
Cephalaria procera
(15),
Trifolium pratense
(14),
Stachys cretica
(14),
Echinops ritro
(12),
Carduus macrocephalus
(12),
Anchusa officinalis
(11),
Carduus acanthoides
(10),
Anchusa azurea
(9),
Stachys
sp. (8),
Cephalaria sparsipilosa
(8),
Salvia virgata
(7),
Astragalus
sp. (6),
Onobrychis oxyodonta
(6),
Anchusa
sp. (6),
Onobrychis stenostachya
(5),
Alkanna
sp. (5),
Melampyrum arvense
(5),
Onopordum acanthium
(5),
Centaurea iberica
(5),
Astragalus odoratus
(4),
Carduus onopordioides
(4),
Coronilla varia
(3),
Teucrium chamaedrys
(3),
Centaurea behen
(3). Il y a encore 38 taxons floraux avec une ou deux observations. La majorité des observations sont donc sur les genres suivants :
Onopordum
(268),
Anchusa
(154),
Carduus
(137),
Salvia
(55),
Astragalus
(51),
Centaurea
(31) et
Vicia
(27). Par famille, cela donne : Compositae (513), Leguminosae (216), Boraginaceae (161), Labiatae (92), Scrophulariaceae (65), Dipsacaceae (23) et Umbelliferae (2). Très clairement, les Cardueae et, dans une moindre mesure, Leguminosae, Boraginaceae et Labiatae sont d'une importance primordiale pour
B. armeniacus
. Deux espèces florales,
Onopordum turcicum
et
Anchusa leptophylla
font la plupart des observations.
Thoracobombus
altcinsi içerisinde
armeniacus pomorum
grubuna dahildir (geçmişte
Rhodobombus
).
Dişiler için
B. armeniacus
’un tüy rengi başka türlere benzemediğinden aynı altcins içerisindeki bir başka tür ile yanlışlıkla karıştırılma ihtimali azdır. Erkeklerde durum oldukça karmaşıktır, bugüne kadar
B. armeniacus
ile
B. pomorum canus
ve
B. mesomelas alboluteus
’u ayıracak belirgin karakterler tespit edilememiştir.
Anadolu’da Rasmont & Flagothier (1996) örneklerin %80’i 1400 ile 2200 m (n=864) olmak üzere 800 ile 3000 m’lik bir yükseklik aralığı vermişlerdir. Bu hali ile bu tür
Bombus incertus
gibi dağlık alan türü olarak kabul edilebilir.
Yayılım özelliklerine baktığımızda
Bombus armeniacus
’un gerçek steplere bağımlı olduğunu söyleyebiliriz.
Anadolu’da Özbek (1983) 63 çiçek türünden bahsetmektedir. Bunlar arasında en önemlileri
Onobrychis sativa
,
Medicago sativa
,
Melilotus
spp.,
Trifolium pratense
,
Trifolium repens
,
Helianthus annuus
and
Carthamus tinctorius
’dur. Aynı alanda bizim orijinal verimiz 75 çiçek türüne aittir , bunlar arasında en önemlileri
Onopordum turcicum
(258 gözlem),
Anchusa leptophylla
(124),
Carduus
sp. (110),
Ononis spinosa
(68),
Linaria genistifolia
(60),
Carduae
sp. (60),
Salvia verticillata
(48), Leguminosae (28),
Astragalus lagopoides
(21),
Centaurea solstitialis
(21),
Vicia villosa
(20),
Astragalus aureus
(15),
Cephalaria procera
(15),
Trifolium pratense
(14),
Stachys cretica
(14),
Echinops ritro
(12),
Carduus macrocephalus
(12),
Anchusa officinalis
(11),
Carduus acanthoides
(10),
Anchusa azurea
(9),
Stachys
sp. (8),
Cephalaria sparsipilosa
(8),
Salvia virgata
(7),
Astragalus
sp. (6),
Onobrychis oxyodonta
(6),
Anchusa
sp. (6),
Onobrychis stenostachya
(5),
Alkanna
sp. (5),
Melampyrum arvense
(5),
Onopordum acanthium
(5),
Centaurea iberica
(5),
Astragalus odoratus
(4),
Carduus onopordioides
(4),
Coronilla varia
(3),
Teucrium chamaedrys
(3),
Centaurea behen
(3) ’dir. Diğer 38 taksada bir ya da iki gözlem yapılmıştır.
Onopordum
(268),
Anchusa
(154),
Carduus
(137),
Salvia
(55),
Astragalus
(51), Centaurea (31) ve
Vicia
(27) gibi bitki cinsleri en çok gözlemin yapıldığı türleri içermektedir. Familyalar bazında incelendiğinde : Compositae (513), Leguminosae (216), Boraginaceae (161), Labiatae (92), Scrophulariaceae (65), Dipsacaceae (23) ve Umbelliferae (2) belirginleşmektedir. Biraz daha az sayıda Cardueae ve daha da nadir, Leguminosae, Boraginaceae ve Labiatae
B. armeniacus
için önemli türleri içermektedir.
Onopordum turcicum
ve
Anchusa leptophylla
gözlemlerin çoğunun yapıldığı iki bitki türüdür.
Bombus armeniacus
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 23.01.2008
Bombus armeniacus Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Kars, Oluklu, Pasli geçidi, 40°19'N 42°55'E 2030 m
S/ Carduus sp.
Bombus armeniacus Male
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye, Erzurum, Kireçli geçidi, 40°21'04"N 41°41'50"E 2424m
Bombus armeniacus Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus armeniacus Male
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye, Erzurum, Kireçli geçidi, 40°21'04"N 41°41'50"E 2424m
Bombus armeniacus
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Kars. prov., Digor, 2110 m
S/ Onopordum turcicum
Bombus armeniacus Worker
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Kars. prov., Digor, 2110 m
S/ Onopordum turcicum
Bombus (Thoracobombus) brodmanni
Vogt, 1911
Inside of the subgenus
Thoracobombus
,
brodmanni
belongs to the pomorum-group (formerly
Rhodobombus
). This is an enigmatic species. It is very very rare. Until now, it has been found only very few specimens in N-Turkey and in W-Caucasus.
Bombus brodmanni
is a close relative of
B. pomorum
. As the genitalia of the former taxon are not known, the only character allowing to distinguish them is its longer gena. In the Caucasian region and in N.-E. Anatolia, the coat colours of
B. brodmanni brodmanni
are diagnostic enough to avoid any mistake with
B. pomorum pomorum
or
B. pomorum canus
. According to Tkalcu (1994),
B. brodmanni
exists in W. Anatolia as an endemic subspecies:
B. brodmanni denesi
, whose coat colours would be similar to those of
B. pomorum pomorum
. As we have had no access to this taxon, we have no opinion on the claim, nor on the validity of the taxon itself. Some specimens we caught in N. Anatolia could be relevant, but cannot be unequivocally determined on the basis of the characters resorted to by Tkalcu (1994).
We have some doubt that
brodmanni
could be an hybrid between
B. pomorum pomorum
and
B. pomorum canus
. However, it needs more data on this taxa before to go further in this hypothesis.
The presently known altitudinal limits are 1850 to 2500 m. We have very little information : the species is clearly subalpine and bound to the subalpine grasslands.
For foraging flowers, wehave few original indications:
Anchusa leptophylla
(1 observation),
Nepeta fissa
(1) and
Stachys balansae
(1).
A l'intérieur du sous-genre
Thoracobombus, B. brodmanni
appartient au groupe de
pomorum
(=
Rhodobombus
). C'est une espèce énigmatique. Il est très très rare. Jusqu'à ce jour, on n'en a collecté que quelques spécimens du nord de la Turquie et de l'ouest du Caucase.
Bombus brodmanni
semble un proche parent de
B. pomorum
. Comme les génitalias de brodmanni ne sont pas décrits, le seul caractère qui permettent qui permettrait de distinguer les deux espèces serait la joue plus longue du premier. Dans la région caucasienne et dans le NE de l'Anatolie, la robe de
B. brodmanni brodmanni
est un bon caractère diagnostic pour le séparer de
B. pomorum pomorum
ou de
B. pomorum canus
. Selon Tkalcu (1994),
B. brodmanni
existe aussi en Anatolie occidentale sous la forme d'une sous-espèce endémique :
B. brodmanni denesi
, dont la coloration serait similaire à celle du
B. pomorum pomorum
sympatrique. Nous n'avons pas de spécimen de ce taxon, de telle sorte que nous n'avons pas d'opinion sur la question, ni sur la validité de ce taxon. Quelques spécimens que nous avons du nord de l'Anatolie pourraient appartenir à ce taxon, mais ils ne peuvent pas être identifié sans équivoque sur la seule base des caractères donnés par Tkalcu (1994).
Nous estimons possible que
brodmanni
puisse être un hybride entre
B. pomorum pomorum
et
B. pomorum canus
. Toutefois, il faudrait plus de données sur ces taxons avant d'aller plus loin dans cette hypothèse.
Les limites d'altitude actuellement connues sont de 1850-2500 . Nous avons très peu d'autres informations : l'espèce est clairement liée aux pelouses subalpines.
Comme fleurs butinées, nous avons quelques observations originales :
Anchusa leptophylla
(1 observation),
Nepeta fissa
(1) et
Stachys balansae
(1).
Thoracobombus
altcinsi içerisinde
brodmanni pomorum
grubuna dahildir (geçmişte
Rhodobombus
). Enigmatik bir türdür. Çok çok nadir bulunan bir türdür. Bugüne kadar yalnızca Türkiye’nin kuzeyinden ve Kafkasya’nın batısından bir kaç örnek bulunabilmiştir.
Bombus brodmanni B. pomorum
ile çok yakın akrabadır. İlkinin genital organ yapısı bilinmediğinden bunları birbirinden ayırt etmede kulanılabilecek tek karakter uzun gena yapısıdır. Kafkasya bölgesinde ve Kuzey Doğu Anadolu’da
B. brodmanni brodmanni
‘nin tüy renklenmesi
B. pomorum pomorum
ve
B. pomorum canus
ile karıştırılmayı önleyecek kadar belirgindir. Tkalcu (1994)’e göre
B. brodmanni
Batı Anadolu’da endemik bir alttür olan
B. brodmanni denesi
şeklindedir ve bunun tüy renklenmesi
B. pomorum pomorum
’a benzemektedir. Bu takson ile ilgili elimizde hiç bir veri bulunmadığından ne bu taksonun varlığı konusunda bilgi sahibiyiz ne de bir görüş ileri sürebiliriz. Kuzey Anadolu’da topladığımız bazı örnekler fikir verse de bu örneklere ait karakterler Tkalcu (1994) ile uyumlu görünmemektedir.
Brodmanni’nin
B. pomorum pomorum
ve
B. pomorum canus
arasında bir hibrit olduğu konusunda da bazı görüş ayrılıklarımız bulunmaktadır. Ancak bu taksa hakkında elimizde daha fazla veri olduğunda bu hipotezi daha ilerletme şansımız olabilir.
Halen bilinen yükseklik sınırları 1850 ile 2500 m arasındadır. Çok az bilgi sahibi olsak da bu türün büyük ihtimalle subalpinik olduğunu ve subalpin çayırlarda yayıldığını söyleyebiliriz.
Ziyaret ettiği bitkiler ise sahip olduğumuz bir kaç veriye dayalıdır. Bunlar
Anchusa leptophylla
(1 gözlem),
Nepeta fissa
(1) ve
Stachys balansae
(1)’dir.
Bombus brodmanni
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 23.01.2008
Bombus brodmanni Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus brodmanni Male
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye, Erzincan, Sipikör geçidi, 39°52'N 39°33'E 2433m
Bombus (Thoracobombus) humilis
Illiger, 1806
B. humilis
belongs to the
Thoracobombus
in the most restricted sense (=
Thoracobombus
sensu stricto). It is a quite polytypic species with several well differenciated subspecies in Turkey, and with some infrasubspecific forms. Özbek (2000) recognizes 4 subspecies:
insipidus
,
aurantiacus
,
nigrinus
(=
tristis
) and
erzincanensis
(that Rasmont & Flagothier named cf.
quasimuscorum
). These 4 taxa are well differenciated, however,
aurantiacus
and
nigrinus
occur always in the same stations. Therefore, they should be better considered as simple forms of one dimorphic subspecies, occuring in Greece, European Turkey and W. Anatolia. The subsp.
erzincanensis
occurs only in a very restricted area (around Ercinzan).
B. h. insipidus
occurs in Eastern Anatolia.
This polymorphism could lead to confusions with many differents bumblebees species.
In Anatolia, Rasmont & Flagothier (1996) gathered information on the altitudinal range of the different local subspecies: for
erzincanensis
(n=15) 1490-1675 m, with 80% in 1510-1675m; for
insipidus
(n=85) 1350-2500m with 80% in 1600-2150m; for
aurantiacus
(n=38) 800-1880m with 80% in 900-1500m; for
nigrinus
(n=191) 600-2390m with 80% in 900-1800m. In this region,
B. humilis
lives from the montane stage, up to the lower limit of the alpine stage. It can be seen from the table that
aurantiacus
and
nigrinus
live at almost similar altitudes, whereas insipidus and cf.
quasimuscorum
live significantly higher.
Bombus humilis
is generally regarded as a wood-edge species.
Özbek (2000) citates 100 species of foraging flowers for the ssp.
insipidus
and 32 for the ssp.
aurantiacus
. We have 377 observations on 48 species, the main genera are :
Stachys
spp. (76 observations),
Trifolium
spp. (41),
Cerinthe
sp. (33),
Vicia
spp. (29),
Coronilla
spp. (28),
Anchusa
spp. (25),
Rhinanthus
spp. (19),
Echium
spp. (17),
Onobrychis
spp. (11),
Melilotus
spp. (10),
Ononis
spp. (10).
B. humilis
appartient aux
Thoracobombus
sensu stricto. C'est une espèce assez polytypique, avec plusieurs sous-espèces bien différenciées en Turquie, et avec encore quelques formes infrasubspécifiques notables. Özbek (2000) reconnaît 4 sous-espèces :
insipidus, aurantiacus, nigrinus (= tristis)
et
erzincanensis
(que Rasmont & Flagothier 1996 nommaient "cf.
quasimuscorum
"). Ces quatre taxons sont bien différenciés, toutefois,
aurantiacus
et
nigrinus
sont toujours présents dans les mêmes stations. Pour cette raison, ces deux taxons devraient être plutôt considérés comme de simples formes d'une sous-espèce dimorphique, propre à la Grèce, la Turquie d'Europe et l'ouest de l'Anatolie. La ssp.
erzincanensis
a une distribution très étroite (environs d'Erzincan).
B. h. insipidus
se trouve dans l'est de l'Anatolie.
Ce polymorphisme peut conduire à des confusions avec beaucoup d'espèces différentes de bourdons.
En Anatolie, Rasmont & Flagothier (1996) ont présenté les informations sur les préférences d'altitudes de plusieurs sous-espèces: pour
erzincanensis
(n=15) 1490-1675 m, avec 80% dans l'intervalle 1510-1675 m; pour
insipidus
(n=85) 1350-2500 m avec 80% dans 1600-2150 m; pour
aurantiacus
(n=38) 800-1880 m avec 80% dans 900-1500 m; pour
nigrinus
(n=191) 600-2390 m avec 80% dans l'intervalle 900-1800 m. Dans cette région,
B. humilis
habite l'étage montagnard, jusqu'à la limite inférieure de l'étage alpin. On peut vérifier qu'
aurantiacus
et
nigrinus
vivent à des altitudes quasi semblables, tandis qu'
insipidus
et
erzincanensis
vivent significativement plus haut.
Bombus humilis
est généralement considérées comme une espèce de lisières.
Özbek (2000) cite 100 espèces de fleurs butinées pour la ssp.
insipidus
et 32 pour la ssp.
aurantiacus
. Nous avons 377 observations sur 48 espèces, les genres principaux sont :
Stachys
spp. (76 observations),
Trifolium
spp. (41),
Cerinthe
sp. (33),
Vicia
spp. (29),
Coronilla
spp. (28),
Anchusa
spp. (25),
Rhinanthus
spp. (19),
Echium
spp. (17),
Onobrychis
spp. (11),
Melilotus
spp. (10),
Ononis
spp. (10). .
B. humilis Thoracobombus
içerisinde incelenir (=
Thoracobombus
sensu stricto). Türkiye'de çok sayıda belirgin alttürleri olan hatta bazı alttürler arası geçiş formları gösteren politipik bir tür olma özelliğindedir. Özbek (2000)
insipidus
,
aurantiacus
,
nigrinus
(=
tristis
) ve
erzicanensis
(Rasmont & Flagothier'in cf.
quasimuscorum
olarak adlandırdıkları) 4 alttür vermektedir.
Bu dört taksa belirgin biçimde ayırtedilebilir özelliktedir ancak
auranticus
ve
nigrinus
hemen her zaman aynı alanlarda bulunmaktadır. Bu nedenle bu formları Yunanistan, Trakya ve Batı Anadolu'da yayılış gösteren tek bir dimorfik alttürün farklı formları olarak nitelendirmek daha doğru olacaktır. Diğer alttür olan
erzincanensis
ise çok dar bir alanda yayılış göstermektedir (Erzincan civarı).
B. h. insipidus
ise Doğu Anadolu'da bulunmaktadır. Böylesi polimorfizmler pek çok bombus arısı türünde karışıklıklara neden olmaktadır.
Anadolu'da Rasmont & Flagothier (1996) farklı alttürlerin yükselti tercihleri ile ilgili geniş bilgi içermektedir: Bu çalışmada
erzincanensis
için (n=15, 1490-1675 m, %80'i 1510-1675 m olacak şekilde;
insipidus
için (n=85) 1350-2500 m, %80'i 1600-2150 m olacak şekilde,
aurantiacus
için (n=38) 800-1880 m %80'i 900-1500 m olacak şekilde ve
nigrinus
için (n=191) 600-2390 m %80'i 900-1800 m olacak şekilde verilmiştir. Bu bölgede
B. humilis
üst yükselti sınırı alpin alan olacak biçimde dağ kuşaklarında yaşamaktadır. Genel veriden anlaşıldığı kadarı ile
aurantiacus
ve
nigrinus
benzer yükseltilerde bulunurken
insipidus
ve cf.
quasimuscorum
görece daha yüksek alanlarda bulunmaktadırlar.
Bombus humilis
genel olarak bir ormanlık sınırında yaşayan tür olarak kabul edilebilir.
Özbek (2000) ssp.
insipidus
için ziyaret ettiği çiçek sayısını 100 olarak verirken ssp.
aurantiacus
için 32 olarak bildirmektedir. Biz 48 tür üzerinden 377 gözlem kaydına sahibiz. Bunlar arasında en temel cinsler;
Stachys
spp. (76 gözlem),
Trifolium
spp. (41),
Cerinthe
sp. (33),
Vicia
spp. (29),
Coronilla
spp. (28),
Anchusa
spp. (25),
Rhinanthus
spp. (19),
Echium
spp. (17),
Onobrychis
spp. (11),
Melilotus
spp. (10),
Ononis
spp. (10).
Bombus humilis
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 23.01.2008
Bombus humilis aurantiacus Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus humilis aurantiacus Male
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye, Gümüshane, Zigana geçidi, way to Limni göl, 40°38'07"N 39°24'16"E 2080m
Bombus humilis insipidus Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus humilis insipidus Worker
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye, Kars, Çildir gölü, Tasbasi, 40°56'00"N 43°16'38"E 1982m
Bombus humilis insipidus Worker
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye, Kars, Çildir gölü, Tasbasi, 40°56'00"N 43°16'38"E 1982m
Bombus humilis nigrinus Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus humilis quasimuscorum Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus (Thoracobombus) laesus
Morawitz, 1875
Inside of the subgenus
Thoracobombus
, laesus belongs to the laesus-group (formerly
Laesobombus
). Females of
Bombus laesus
may strikingly resemble those of
B. muscorum
. Both species coexist in Anatolia and in S. Ukraine. We could not find a reliable morphological distinction between them. On the contrary, the males are very easily separated with their conspicuously different genitalia. The ecology of the species affords a useful indication : whereas
B. muscorum
lives in coastal areas or, at least, at lower altitudes,
B. laesus
is definitely bound to the steppe and may be found far from the coast, deep into the mountains.
Rasmont & Flagothier (1996) collected 160 specimens between 1190 and 3500 m; with 80 % of the catch between 1200 and 2200 m. This range is the same as for
B. fragrans
which shares its preference for true steppic surroundings and this ecological preference is the likely explanation of the altitudinal range of both species.
B. laesus
is very stenotopic : its preference for large true steppes is quite strict. However, within these steppes,
B. laesus
may be less exclusive than
B. fragrans
as it may also be encountered on road sides, waste grounds or even cereal fields from which the latter species is absent. Curiously enough,
B. laesus
is not found in the same places as
B. fragrans
and there may be differences in the types of steppe they prefer.
For Anatolia, Özbek (1983) reports :
Cirsium
sp.,
Carduus
sp.,
Pisum arvense
,
Salvia
sp.,
Trifolium pratense
. For the same region, our own data bear on : Boraginaceae (most probably
Anchusa
spp.) (67 observations),
Carduus macrocephalus
(7),
Anchusa leptophylla
(5),
Carduus
sp. (4),
Onopordum turcicum
(2),
Stachys
sp. (2),
Vicia pannonica
(2),
Anchusa officinalis
(1), Carduae (1),
Centaurea iberica
(1),
Centaurea solstitialis
(1). The most often visited families are Boraginaceae (73 observations) and Compositae (16).
A l'intérieur du sous-genre
Thoracobombus, laesus
appartient au groupe de
laesus
(auparavant appelé
Laesobombus
). Les femelles de
Bombus laesus
peuvent ressembler à s'y méprendre à celles de
B. muscorum. Ces deux espèces coexistent en Anatolie et au sud de l'Ukraine. Nous n'avons pas trouvé de bon caractères morphologiques pour les distinguer. Au contraire, les mâles sont très faciles à séparer grâce à leurs génitalias très différents. L'écologie de ces espèces apporte une indication très utile : tandis que
B. muscorum
vit près des côtes ou du moins à basse altitude,
B. laesus
est clairement lié à la steppe et peut exister très loin des côtes, jusqu'au coeur des montagnes.
Rasmont & Flagothier (1996) citent 160 spécimens entre 1190 et 3500 m; avec 80 % des observations entre 1200 et 2200 m. Cette intervalle est identique à celui de
B. fragrans
qui partage les mêmes préférences pour les steppes vraies ce qui constitue clairement l'explication de cette concordance des choix d'altitudes des deux espèces.
B. laesus
est très sténotopique : ses préférences pour les vastes steppes vraies est sont plutôt strictes. Toutefois, à l'intérieur de ces steppes,
B. laesus
peut paraître moins exclusif que
B. fragrans
car on peut aussi le rencontrer sur les bords de routes, les friches, ou même dans les champs de céréales, où ce dernier est absent. Ce qui est curieux c'est qu'on ne les trouve pas toujours ensemble ce qui indique que les deux espèces choisissent des types de steppes différents.
Pour l'Anatolie, Özbek (1983) rapporte les fleurs butinées suivantes:
Cirsium
sp.,
Carduus
sp.,
Pisum arvense, Salvia
sp.,
Trifolium pratense
. Pour la même région, nos propres données donnent :
Anchusa
spp. (67 observations),
Carduus macrocephalus
(7),
Anchusa leptophylla
(5),
Carduus
sp. (4),
Onopordum turcicum
(2),
Stachys
sp. (2),
Vicia pannonica
(2),
Anchusa officinalis
(1), Carduae (1),
Centaurea iberica
(1),
Centaurea solstitialis
(1). Les familles les plus visitées sont donc les Boraginaceae (73 observations) et les Compositae (16).
Thoracobombus
altcinsi içerisinde
laesus
türü laesus grubu içerisinde incelenmektedir (eskiden
Laesobombus
).
Bombus laesus
'un dişileri genel olarak
B. muscorum
'a benzerler. Her iki tür de Anadolu ve Güney Ukrayna'da görülür. Bu iki tür arasında belirgin bir ayrım karakteri tespit edilmemiştir. Diğer taraftan bu iki türn erkekleri belirgin genital organ yapı farklılıkları ile kolayca teşhis edilebilirler. Bu türlerin ekolojileri teşhiste kolaylık sağlayabilmektedir.
B. muscorum
kıyı alanlarda ya da en azından düşük yükseltilerde yaşarlarken
B. laesus
türü stepte ve kıyıdan uzaktaki dağ alanlarında yaşar.
Rasmont & Flagothier (1996) 1190 ile 3500 m yükseklik aralığından 160 örnek toplamışlardır. Bu örneklerin %80'i 1200 ile 2200 m arasındandır. Bu aralık gerçek step alanları tercih eden
B. fragrans
ile uyumluluk göstermektedir ve ekolojik tercihlerin her iki türün yükseklik tercihlerinde açıklayıcı olduğuna işaret etmektedir.
B. laesus
stenotopik bir türdür. Büyük gerçek steplerde bulunmayı tercih eder. Diğer taraftan bu steplerde
B. fragrans
ile aynı alanlarda bulunmaz zira bunlar yol kenarı, hasat edilmiş buğday tarlaları ve eski kullanılmış tarla gibi yerlerde de görülebilirler. İlginç bir biçimde
B. laesus B. fragrans
ile aynı alanlarda rastlanmamaktadır bu durumun tercih edilen step tipi ile ilgili olduğu düşünülebilir.
Anadolu'da Özbek (1983) şu bitkileri vermekteyken
Cirsium
sp.,
Carduus
sp.,
Pisum arvense
,
Salvia
sp.,
Trifolium pratense
. Bizim verimize göre ise aynı alanda şu bitkileri tercih etmektedir: Boraginaceae (büyük ihtimalle
Anchusa
spp.) (67 gözlem),
Carduus macrocephalus
(7),
Anchusa leptophylla
(5),
Carduus
sp. (4),
Onopordum turcicum
(2),
Stachys
sp. (2),
Vicia pannonica
(2),
Anchusa officinalis
(1), Carduae (1),
Centaurea iberica
(1),
Centaurea solstitialis
(1). En çok ziyaret edilen familyalar ise Boraginaceae (73 gözlem) ve Compositae (16)'dir.
Bombus laesus
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 23.01.2008
Bombus laesus Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Kars, Oluklu, Pasli geçidi, 40°19'N 42°55'E 2030 m
S/ Carduus sp.
Bombus laesus Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus laesus Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye, Kars, Çildir gölü, Çanaksu, 41°00'02"N 43°18'09"E 1991m
Bombus laesus Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye, Kars, Çildir gölü, Çanaksu, 41°00'02"N 43°18'09"E 1991m
Bombus laesus Male
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye, Kars, Çildir gölü, Çanaksu, 41°00'02"N 43°18'09"E 1991m
Bombus laesus Male
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye, Kars, Çildir gölü, Çanaksu, 41°00'02"N 43°18'09"E 1991m
Bombus laesus Male
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye, Kars, Çildir gölü, Çanaksu, 41°00'02"N 43°18'09"E 1991m
Bombus (Thoracobombus) mesomelas
Gerstaecker, 1869
Inside of the subgenus
Thoracobombus
,
mesomelas
belongs to the pomorum-group (formerly
Rhodobombus
). In E. Anatolia, Transcaucasia, the Caucasus and N. Iran, only the ssp.
alboluteus
occurs, that is very similar to
B. pomorum canus
. Females are always easily distinguished by the coat of T6 : reddish in
B. pomorum canus
, black in
B. mesomelas alboluteus
. Males of
mesomelas alboluteus
,
pomorum canus
and
armeniacus
are yet impossible to separate.
In Anatolia, Rasmont & Flagothier (1996) observed
mesomelas alboluteus
from 1660 m up to 3000 m, with 80 % of the specimens between 1770 and 2750 m. The species is quite common in subalpine and alpine steppes.
B. mesomelas alboluteus
is most commonly found with
B. alagesianus
,
B. erzurumensis
,
B. handlirschianus
,
B. melanurus
,
B. pomorum canus
,
B. portschinsky
,
B. subterraneus
and
B. velox
.
In Anatolia, we collected the following observations on foraging plants :
Carduus macrocephalus
(38 observations),
Astragalus aureus
(22),
Stachys cretica
(14),
Carduus
sp. (10),
Astragalus baibutensis
(9),
Nepeta fissa
(6),
Vicia pannonica
(6), Carduae sp. (5),
Salvia verticillata
(4),
Onobrychis stenostachya
(3),
Trifolium
sp. (3),
Stachys balansae
(2),
Anchusa leptophylla
(1),
Astragalus incertus
(1),
Centaurea glastifolia
(1),
Cephalaria procera
(1),
Lallemantia canescens
(1),
Melampyrum arvense
(1),
Onobrychis ajastana
(1),
Onobrychis transcaucasica
(1),
Pedicularis pontica
(1),
Trifolium ambiguum
(1),
Trifolium pratense
(1). By families, the count is : Compositae (54 observations), Leguminosae (48), Labiatae (27), Scrophulariaceae (2), Boraginaceae (1), Dipsacaceae (1). This includes the same three favourite families as for
B. mesomelas mesomelas
in the W. European mountains : Compositae, Leguminosae, Labiatae.
A l'intérieur du sous-genre
Thoracobombus, mesomelas
appartient au groupe de
pomorum
(auparavant
Rhodobombus
). Dans l'est de l'Anatolie, la Transcaucasie, le Caucase et le nord de l'Iran, seule la ssp.
alboluteus
existe, qui ressemble fortement au
B. pomorum canus. Les femelles sont toujours aisément distinguables par la couleur du pelage du T6 : rousse chez
B. pomorum canus, noire chez
B. mesomelas alboluteus
. Les mâles de
mesomelas alboluteus, pomorum canus
et
armeniacus
sont encore quasi-impossibles à séparer.
En Anatolie, Rasmont & Flagothier (1996) ont observé
mesomelas alboluteus
de 1660 m à 3000 m, avec 80 % des spécimens entre 1770 et 2750 m. L'espèce est assez commune dans les steppes subalpines et alpines.
B. mesomelas alboluteus
est le plus souvent trouvé avec
B. alagesianus, B. erzurumensis, B. handlirschianus, B. melanurus, B. pomorum canus, B. portschinsky, B. subterraneus
et
B. velox
.
En Anatolie, nous avons réunis les observations suivantes sur les plantes butinées :
Carduus macrocephalus
(38 observations),
Astragalus aureus
(22),
Stachys cretica
(14),
Carduus
sp. (10),
Astragalus baibutensis
(9),
Nepeta fissa
(6),
Vicia pannonica
(6), Carduae sp. (5),
Salvia verticillata
(4),
Onobrychis stenostachya
(3),
Trifolium
sp. (3),
Stachys balansae
(2),
Anchusa leptophylla
(1),
Astragalus incertus
(1),
Centaurea glastifolia
(1),
Cephalaria procera
(1),
Lallemantia canescens
(1),
Melampyrum arvense
(1),
Onobrychis ajastana
(1),
Onobrychis transcaucasica
(1),
Pedicularis pontica
(1),
Trifolium ambiguum
(1),
Trifolium pratense
(1). Par famille, le décompte donne : Compositae (54 observations), Leguminosae (48), Labiatae (27), Scrophulariaceae (2), Boraginaceae (1), Dipsacaceae (1). Cela inclut les trois mêmes familles que pour
B. mesomelas mesomelas
des les montagnes de l'ouest de l'Europe : Compositae, Leguminosae, Labiatae.
Thoracobombus
altcinsi içerisinde
mesomelas
pomorum grubuna dahildir (eskiden
Rhodobombus
). Doğu Anadolu, Transkafkasya, Kafkasya ve İran'ın kuzeyinde
B. pomorum canus
'a çok benzeyen ssp.
alboluteus
bulunmaktadır. Dişiler T6'daki tüylerin
B. pomorum canus
'ta kızıl ve
B. mesomelas alboluteus
'ta siyah olması ile birbirinden kolayca ayrılabilirler.
mesomelas alboluteus
,
pomorum canus
ve
armeniacus
türlerinin erkeklerini birbirinden ayırtedebilecek yereli karakterler henüz bulunmamıştır.
Anadolu'da Rasmont & Flagothier (1996)
mesomelas alboluteus
'u örneklerin %80'i 1770 ile 2750 m arasında olacak şekilde 1660 ile 3000 m arasında gözlemlemişlerdir. Bu tür subalpin ve alpin steplerde oldukça yaygındır.
B. mesomelas alboluteus
genel olarak
B. alagesianus
,
B. erzurumensis
,
B. handlirschianus
,
B. melanurus
,
B. pomorum canus
,
B. portschinsky
,
B. subterraneus
ve
B. velox
ile birlikte bulunur.
Anadolu'da bu türü şu bitkiler üzerinde faaliyet halinde iken gözlemledik;
Carduus macrocephalus
(38 gözlem),
Astragalus aureus
(22),
Stachys cretica
(14),
Carduus
sp. (10),
Astragalus baibutensis
(9),
Nepeta fissa
(6),
Vicia pannonica
(6),
Carduae
sp. (5),
Salvia verticillata
(4),
Onobrychis stenostachya
(3),
Trifolium
sp. (3),
Stachys balansae
(2),
Anchusa leptophylla
(1),
Astragalus incertus
(1),
Centaurea glastifolia
(1),
Cephalaria procera
(1),
Lallemantia canescens
(1),
Melampyrum arvense
(1),
Onobrychis ajastana
(1),
Onobrychis transcaucasica
(1),
Pedicularis pontica
(1),
Trifolium ambiguum
(1),
Trifolium pratense
(1). Familyalar düşünüldüğünde: Compositae (54 gözlem), Leguminosae (48), Labiatae (27), Scrophulariaceae (2), Boraginaceae (1), Dipsacaceae (1). Bu gözlemler
B. mesomelas mesomelas
'ın batı Avrupa dağlarındaki tercihleri ile aynı görünmektedir: Compositae, Leguminosae, Labiatae.
Bombus mesomelas
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 23.01.2008
Bombus mesomelas alboluteus Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus mesomelas alboluteus Worker
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Erzurum, E-Senyurt, 40°10'N 41°30'E, 2390 m
S/ Stachys balansae Boiss & Kotschv subsp. balansae
Bombus mesomelas alboluteus Worker
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Erzurum, E-Senyurt, 40°10'N 41°30'E, 2390 m
S/ Stachys balansae
Bombus mesomelas alboluteus Worker
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Erzurum, E-Senyurt, 40°10'N 41°30'E, 2390 m
S/ Stachys balansae
Bombus mesomelas alboluteus Worker
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye, Erzurum, between Senyurt and Radar dagi, 40°09'52"N 41°30'37"E 2621m
Bombus mesomelas alboluteus Worker
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye, Erzurum, between Senyurt and Radar dagi, 40°09'52"N 41°30'37"E 2621m
Bombus (Thoracobombus) mlokosievitzii
Radoszkowski, 1877
B. mlokosievitzii
belongs to the sylvarum-group inside the subgenus (=
Thoracobombus
sensu stricto). Two subspecies conspicuously different occurs in Turkey: the white banded ssp.
mlokosievitzii
occurs in East Anatolia, while the black and red ssp.
vogtiellus
occurs in West Anatolia. In addition to the characters of the subgenus and of the sylvarum-group,
mlokosievitzii
can be separated from all other species of the sylvarum-group by the band of brown coat always visible on the middle of the T2.
Reinig (1972) reports altitudes from 600 to 1800 m. Our own observations (all sspp. merged, n = 206) range from 850 to 3500 m, with 80 % between 1400 and 2170 m.
Reinig (1972) regards
Bombus mlokosievitzii
as a mountain, wood-edge species ; our own observations draw to the same conclusion. The species is found neither in the true steppe, nor in the woody steppe, it is typical of the subalpine sparsely wooded stage. We observed
B. mlokosievitzii
loosely associated with
B. shaposhnikovi
,
B. pomorum pomorum
and
B. humilis
.
In Anatolia, Özbek (1983) mentions :
Astragalus onithopoides
,
Carduus
sp.,
Trifolium pratense
,
Vicia cracca
, while later, the same author (2000) citates 61 species. In the same region, our own observations include:
Vicia cracca
(12 observations),
Salvia verticillata
(8),
Stachys germanica
(6),
Vicia alpestris
(4),
Stachys recta
(2),
Trifolium
sp. (2),
Echium italicum
(1),
Trifolium pratense
(1). This amounts to 19 observations on Leguminosae, 16 on Labiatae and one on Boraginaceae.
B. mlokosievitzii
appartient au groupe de
sylvarum
(=
Thoracobombus
sensu stricto). Deux sous-espèces très différentes se trouvent en Turquie : la ssp.
mlokosievitzii
à bandes blanches se trouve dans l'est de l'Anatolie, tandis que la ssp.
vogtiellus
, noire à derrière roux se trouve dans l'ouest. En plus des caractères habituels du groupe de
sylvarum
(=
Thoracobombus
s.s.),
mlokosievitzii
peut être séparé de toutes les autres espèce du groupe par la bande de pelage brun toujours bien visible sur le T2.
Reinig (1972) rapporte des altitudes de 600 à 1800 m. Nos propres observations (toutes sspp. confondues, n = 206) vont de 850 à 3500 m, avec 80 % entre 1400 et 2170 m.
Reinig (1972) considère
Bombus mlokosievitzii
comme une espèce montagnarde de lisières ; ce que nous confirmons. L'espèce ne se trouve jamais dans la vraie steppe, ni dans la steppe boisée. Elle se trouve typiquement dans les étages subalpin au boisement clairsemé.
B. mlokosievitzii
est plus ou moins associé à
B. shaposhnikovi, B. pomorum pomorum
et
B. humilis
.
En Anatolie, Özbek (1983) mentionne :
Astragalus ornithopoides, Carduus
sp.,
Trifolium pratense, Vicia cracca
, tandis que plus tard, le même auteur (2000) cite 61 espèces. Dans la même région, nos propres observations incluent :
Vicia cracca
(12 observations),
Salvia verticillata
(8),
Stachys germanica
(6),
Vicia alpestris
(4),
Stachys recta
(2),
Trifolium
sp. (2),
Echium italicum
(1),
Trifolium pratense
(1). Cela fait 19 observations sur Leguminosae, 16 sur Labiatae et une sur Boraginaceae.
B. mlokosievitzii
altcins içerisinde sylvarum grubu içerisinde incelenmektedir (=
Thoracobombus
sensu stricto). Thoraksı beyaz bantlı doğu Anadolu'da yayılış gösteren ssp.
mlokosievitzi
ve siyah ve kırmızı bantlı ssp. batı Anadolu'da yayılış gösteren
vogtiellus
olmak üzere Türkiye'de iki farklı alttür karşımıza çıkmaktadır. Sylvarum grubunun ve altcinsin özgü karakterlerine ek olarak
mlokosievitzii
sylvarum grubundaki diğer türlerden T2'nin ortasında kahverengi kılların her zaman belirgin olması ile ayrılabilmektedir.
Reinig (1972) 600 ile 1800 m arasında bir yükseklik aralığını belirtmektedir. Bizim gözlemlerimize göre (tüm alttürler düşünüldüğünde n=206) 850 ile 3500 m aralıktan bahsedilebilir. Bu örneklerin %80'i 1400 ile 2170 m arasındadır.
Reinig (1972)
mlokosievitzii
'yi dağda yaşayan bir orman kenarı türü olarak vermiştir. Bizim gözlemlerimiz de bu görüşü destekler niteliktedir. Bu tür ne gerçek stepte ne de ağaçlıklı stepte görülmez. Genellikle subalpin ağaçlıklı dağınık steplere özgüdür. Biz
B. mlokosievitzii
'yi sıklıkla
B. shaposhnikovi
,
B. pomorum pomorum
ve
B. humilis
ile aynı alanlarda gözlemledik.
Anadolu'da Özbek (1983) şu bitkileri vermektedir:
Astragalus onithopoides
,
Carduus
sp.,
Trifolium pratense
,
Vicia cracca
, diğer taraftan aynı yazar (2000) 61 bitki türünden bahsetmektedir. Aynı alanda bizim gözlemlerimiz ise:
Vicia cracca
(12 gözlem),
Salvia verticillata
(8),
Stachys germanica
(6),
Vicia alpestris
(4),
Stachys recta
(2),
Trifolium
sp. (2),
Echium italicum
(1),
Trifolium pratense
(1) şeklindedir. Bu gözlemlerde 19 tanesi Leguminosae, 16 tanesi Labiatae and bir tanesi de Boraginaceae üzerindedir. Kendi verimiz 24 bitki türüne aittir.
Bombus mlokosieitzi
Main sources : P. Rasmont, M. Aytekin, O. Kaftanoglu, M. Terzo, D. Flagothier
Last update : 11.VI.2009
Bombus mlokosievitzi convergens Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus mlokosievitzi mlokosievitzi Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus mlokosievitzi vogtiellus Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus mlokosievitzi vogtiellus Male
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye, Gümüshane, Zigana geçidi, way to Limni göl, 40°38'07"N 39°24'16"E 2080m
Bombus (Thoracobombus) muscorum
(L., 1758)
In some places
B. muscorum
may coexist with
B. laesus
and the coats of both species are quite resembling. Males can always be recognised by their genitalia, which are quite different. For females, there is no error-proof morphological character and one has to rely upon subtle coat differences. In
B. muscorum
, the dark-yellow shade of the coat is hardly different between the dorsal, lateral and ventral sides; in
B. laesus
, the coat is light yellow, except for a reddish, well contrasted spot on the notum (in both species, T6 is black). Small faded workers cannot be distinguished. An indication may be drawn from the ecological preferences;
B. muscorum
is specially common in open surroundings, near the coasts, whereas
B. laesus
lives at higher altitude, in true steppic surroundings.
B. muscorum
is an uncommon species in Turkey. It is mainly found near the coast in West Turkey. All the mountain data are highly suspect because of the risk of confusion of the females with those of
Bombus laesus
.
Özbek (2000) citates 30 plant species for 48 specimens (only), but this author gives a lot of localities where, obviously, there was confusion with laesus. We just have two plants:
Echium italicum
(8 observations) and
Echinops spinossissimus
(1).
A certains endroits,
B. muscorum
peut coexister avec
B. laesus
et le pelage des deux espèces est très ressemblant. Les mâles peuvent toujours être reconnus par leurs génitalias, qui sont très différents. Pour les femelles, il n'y a pas de bon caractère morphologique, et on doit se rabattre sur de subtiles différences de coloration du pelage. Chez
B. muscorum
, la teinte jaune foncé du pelage est peut différenciée entre le dos, les côtés et la face ventrale. Chez
B. laesus
, le pelage est jaune vif, sauf une tache rousse bien contrastée au milieu du notum (les deux espèces ont le T6 avec du pelage noir). Les petits exemplaires défraîchis ne peuvent pas être identifiés. On peut aussi se fier aux préférences écologiques :
B. muscorum
est surtout commun dans les milieux ouverts près des côtés, tandis que
B. laesus
vit à plus haute altitude, dans les steppes vraies.
B. muscorum
est une espèce rare en Turquie. On le trouve surtout près des côtes, dans l'ouest. Toutes les données de montagne sont très suspectes à cause des risques de confusion des femelles avec celles de
Bombus laesus
.
Özbek (2000) cites 30 espèces de plantes butinées pour 48 spécimens (sic!), mais cet auteur mentionne beaucoup de localités dans lesquelles, manifestement, il y a eu confusion avec
laesus
. De notre côté, nous avons juste deux plantes :
Echium italicum
(8 observations) et
Echinops spinossissimus
(1).
Bazı alanlarda
B. muscorum B. laesus
ile birlikte bulunmaktadır ve her iki türün tüy renklenmesi birbirine oldukça benzemektedir. Erkekler genital yapılarındaki farklılıklar ile ayrılabilmektedir. Dişiler için henüz belirgin bir ayrım karakterinde söz etmek mümkün olmadığından şimdilik yalnızca tüy renklenmesindeki bazı farklılıklar kullanılabilir.
B. muscorum
'da tüylerin koyu-sarı yapısı dorsal, lateral ve ve ventralde aynı görünmektedir,
B. laesus
'ta ise tüyler notumdaki koyu ve hatta kızılımsı tüyler dışında açık sarıdır (Her iki türde de T6 siyahtır). Küçük yapılı işçileri ayırt etmek mümkün değildir. Ekolojik ilgileri teşhiste yardımcı olabilir,
B. muscorum
genellikle kıyılara yakın açık alanlarda bulunurken,
B. laesus
daha yüksek alanlarda ve gerçek steplerde bulunur.
B. muscorum
Türkiye'de fazla yaygın değildir. Türkiye'nin batısında genellikle kıyıya yakın yerlerde görülmektedir. Dağlardan yakalanan örneklerin dişilerde tamamı
B. laesus
ile karışma ihtimali nedeni ile oldukça şüphelidir.
Özbek (2000) 48 örenk için (yalnızca) 30 bitki türü vermektedir. Ancak aynı yazar
laesus
ile karışma ihtimali yüksek pek çok lokaliteyi yayınlamıştır. Biz yalnızca iki bitkide gözlem yapabildik. Bunlar
Echium italicum
(8 gözlem) ve
Echinops spinossissimus
(1).
Bombus muscorum
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 23.01.2008
Bombus muscorum Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus (Thoracobombus) pascuorum
(Scopoli, 1763)
Bombus pascuorum
is a very widespread all over Europe, from the Mediterranean coast to the Barent's sea shores. It is also an highly variable species with many subspecies.
In Turkey there are 3 subpecies, from West to east,
olympicus
,
paphlagonicus
and
rehbinderi
. While the first looks like most specimens from Netherlands of North Norway, the last two recall some local forms that could be found here and there in Germany.
In Anatolia, Rasmont & Flagothier (1996) observed 911 specimens of
B. pascuorum
, from 3 to 2300 m (median = 1240m), with 80 % of the observations between 800 and 1740 m. The species is clearly more montane than in western Europe, perhaps because it stays clear from the vast steppes that extend at lower altitudes in this region.
Reinig (1972) regards
B. pascuorum
as a forest species while Pittioni & Schmidt (1942) and Rasmont (1988) see it more as a wood-edge one. Indeed, it does not usually live outside more or less woody areas. In Near-East, it can be encountered in the woody steppe but never in the true steppe.
Generally,
B. pascuorum
is found together with
B. lapidarius
and
B. hortorum
.
In the West-Palaearctic,
B. pascuorum
is well known as the most polytrophic bumblebee species. It forages on hundreds of flowers species. In Anatolia, while Özbek (2000) mentions 66 foraging plants, we have observed the species on 25 flowers species, mainly
Symphytum asperum
(72 observations),
Digitalis ferruginea
(51),
Rhododendron ungernii
(24), Labiatae (22),
Salvia verticillata
(20),
Trigonella caerulea
(20),
Prunella vulgaris
(16),
Prunella grandiflora
(14),
Echium vulgare
(11),
Trifolium pratense
(9),
Epilobium angustifolium
(8),
Rubus platyphyllos
(8),
Stachys germanica
(8),
Trifolium
sp. (8), Carduae (7),
Lamium maculatum
(7).
Bombus pascuorum
est très répandu dans l'Europe toute entière, depuis les côtes de la Méditerranée jusqu'aux rives de la mer de Barents. C'est aussi une espèces hautement variable, avec beaucoup de sous-espèces.
En Turquie, il y a 3 sous-espèces, de l'ouest à l'est,
olympicus, paphlagonicus
et
rehbinderi
. Tandis que la première de celles-ci ressemble aux spécimens des Pays-Bas (ssp.
moorselensis
) et du nord de la Norvège (ssp.
smithianus
), les deux dernières rappellent la ssp.
floralis
qui se trouve ici et là dans la plus grande partie de l'Europe Centrale.
En Anatolie, Rasmont & Flagothier (1996) ont observé 911 spécimens de 3 à 2300 m (médiane = 1240m), avec 80 % des observations entre 800 et 1740 m. L'espèce est clairement plus montagnarde ici qu'en Europe Occidentale, peut-être parcequ'elle évite nettement les vastes steppes.
Reinig (1972) considère
B. pascuorum
comme une espèce de forêts, tandis que Pittioni & Schmidt (1942) et Rasmont (1988) le voient plutôt comme une espèce de lisières. De fait, il ne vit pas d'ordinaire en dehors des endroits plus ou moins boisés. Au Proche-Orient, on peut le voir dans les faciès les plus boisés des steppes boisées, mais jamais dans la vraie steppe.
Généralement,
B. pascuorum
se trouve avec
B. lapidarius
et
B. hortorum
.
Dans la région ouest-paléarctiques,
B. pascuorum
est bien connue comme l'espèce la plus polytrophique de tous les bourdons. Elle butine des centaines d'espèces florales. En Anatolie, tandis qu'Özbek (2000) mentionne 66 plantes butinées, nous l'avons observé sur 25 espèces de fleurs, dont surtout
Symphytum asperum
(72 observations),
Digitalis ferruginea
(51),
Rhododendron ungernii
(24), Labiatae (22),
Salvia verticillata
(20),
Trigonella caerulea
(20),
Prunella vulgaris
(16),
Prunella grandiflora
(14),
Echium vulgare
(11),
Trifolium pratense
(9),
Epilobium angustifolium
(8),
Rubus platyphyllos
(8),
Stachys germanica
(8),
Trifolium
sp. (8), Carduae (7),
Lamium maculatum
(7).
Bombus pascuorum
tüm Avrupa'da Akdeniz sahillerinden Barent Denizi kıyılarına kadar yaygın bulunan bir türdür. Ayrıca pek çok alttürü buluna çok değişkenlik gösteren bir türdür.
Türkiye'de batıdan doğuya
olympicus
,
paphlagonicus
ve
rehbinderi
olmak üzere 3 alttürü bulunmaktadır. İlk alttür Hollanda'dan Norveç'in kuzeyine kadar yayılış gösterirken diğer ikisi farklı formlar ile Almanya'da dağınık bir yayılım sergilemektedir.
Anadolu'da Rasmont & Flagothier (1996)
B. pascuorum
'un 911 örneğini gözlemlemişlerdir. Bunlar 3 ile 2300 m (median= 1240 m) ve gözlemlerin %80'i 800 ile 1740 m olacak biçimde yayılış göstermektedir. Burada türün ayılışı Batı Avrupa'ya göre daha dağlık gözükmektedir. muhtemelen bu durum bu bölgede step yayılışının daha düşük irtifada olmasından kaynaklanmaktadır.
Reinig (1972)
B. pascuorum
'u bir orman türü olarak betimlerken Pittioni & Schmidt (1942) ve Rasmont (1988) daha ziyade orman kenarı özelliğinde bir tür olarak düşünmektedirler. Genellikle az ya da çok ormanlık olan alanlardan çok uzakta yaşamadığını görmekteyiz. Yakın Doğu'da bu türün ağaçlı steplerde bulunabileceğini ancak hiç bir zaman gerçek steplerde görülmediğini ifade edebiliriz.
Genellikle
B. pascuorum B. lapidarius
ve
B. hortorum
ile birlikte bulunur.
Batı Palaearktik'te
B. pascuorum
en politrofik bombus arısı türü olarak kabul edilebilir. Yüzlerce farklı çiçek üzerinde bulunabilirler. Anadolu'da Özbek (2000) 66 ziyaret edieln çiçekten bahsederken biz 25 çiçek türü gözlemledik. Bunların başlıcaları;
Symphytum asperum
(72 gözlem),
Digitalis ferruginea
(51),
Rhododendron ungernii
(24), Labiatae (22),
Salvia verticillata
(20),
Trigonella caerulea
(20),
Prunella vulgaris
(16),
Prunella grandiflora
(14),
Echium vulgare
(11),
Trifolium pratense
(9),
Epilobium angustifolium
(8),
Rubus platyphyllos
(8),
Stachys germanica
(8),
Trifolium
sp. (8), Carduae (7),
Lamium maculatum
(7).
Bombus pascuorum
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 23.01.2008
Bombus pascuorum olympicus Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus pascuorum paphlagonicus Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus pascuorum rehbinderi Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus pascuorum rehbinderi Worker
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Artvin, between Borçka and Camili, Maçahel geçidi, 41°25'N 41°51'E, 1820 m
S/ Rhododendron ungernii Trautv.
Bombus pascuorum rehbinderi Worker
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Artvin, between Borçka and Camili, Maçahel geçidi, 41°25'N 41°51'E, 1820 m
S/ Rhododendron ungernii Trautv.
Bombus pascuorum rehbinderi Worker
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Artvin, between Borçka and Camili, Maçahel geçidi, 41°25'N 41°51'E, 1820 m
S/ Rhododendron ungernii Trautv.
Bombus (Thoracobombus) persicus
Radoszkowski, 1881
Inside of the subgenus
Thoracobombus
,
persicus
is a very isolated species (formerly
Eversmannibombus
).
Bombus persicus
is most characteristic : its widely white coat is unique among the West-Palaearctic species. Even in flight, it cannot be mistaken for any other bumblebee. The species is endemic to Anatolia, Tanscaucasus, Caucasus, N-Iran.
In Iran Baker (1996) observed the ssp.
persicus
from 2150 to 3000 m. In Anatolia, Rasmont & Flagothier (1996) found the ssp.
eversmanniellus
from 1200 to 3500 m (n=562) with 80 % of the observations between 1770 and 2370 m.
Bombus persicus
frequents the subalpine and alpine steppes, and the wood-borders of the woody subalpine stage.
In Anatolia, Özbek (1983) lists
Astragalus alpinus
,
Astragalus arenarius
,
Astragalus cicer
,
Astragalus danicus
,
Astragalus ornithopoides
,
Carduus
spp.,
Centaurea
spp.,
Jurinella moschus
,
Pedicularis comosa
,
Pedicularis tuberosa
,
Lamium album
,
Lamium maculatum
,
Onobrychis cornuta
,
Onobrychis sativa
,
Salvia aethiopis
,
Salvia frigida
,
Taraxacum
sp.,
Trifolium pratense
and
Vicia cracca
. For the same region, our original data include 39 flower taxa :
Cephalaria
cf.
procera
(230 observations),
Anchusa leptophylla
(50),
Carduus
sp. (20),
Anchusa azurea
(14),
Nepeta fissa
(14),
Carduae
sp. (11),
Carduus macrocephalus
(11),
Anchusa undulata
(10),
Onopordum turcicum
(10),
Salvia verticillata
(7),
Cephalaria sparsipilosa
(6),
Centaurea depressa
(4),
Centaurea glastifolia
(4),
Astragalus aureus
(3),
Astragalus baibutens
(3),
Astragalus
sp. (3),
Onobrychis
cf.
stenostachya
(3),
Alkanna
sp. (2),
Medicago sativa
(2),
Ononis spinosa
(2),
Stachys iberica
(2),
Stachys rizeensis
(2),
Trifolium
sp. (2),
Vicia dalmatica
(2),
Vicia pannonica
(2),
Vicia villosa
(2) and a single observation on
Anchusa officinalis
,
Anchusa
sp., Boraginaceae,
Echium angustifolium
,
Onobrychis
sp.,
Salvia
sp.,
Salvia virgata
,
Stachys atherocalyx
,
Stachys cretica
,
Thymus
cf.
nigricus
,
Trifolium ambiguum
,
Trifolium pratense
and
Vicia cracca
. Grouped by plant families, these reports amount to : Dipsacaceae (236 observations), Boraginaceae (80), Compositae (60), Labiatae (30), Leguminosae (28). A particular preference for
Cephalaria
cf.
procera
and
Anchusa
spp. should be noted.
Dans le sous-genre
Thoracobombus, B. persicus
est une espèce très isolée phylogénétiquement (ancien sous-genre
Eversmannnibombus
). Son pelage blanc est unique parmi les bourdons ouest-paléarctiques. Même en vol, on ne peut le confondre avec aucune autre espèce de bourdons. Il est endémique de l'Anatolie, de la Transcaucasie, du Caucase et du nord de l'Iran.
En Iran, Baker (1996) a observé la ssp.
persicus
de 2150 à 3000 m. En Anatolie, Rasmont & Flagothier (1996) ont trouvé la ssp.
eversmanniellus
de 1200 à 3500 m (n=562) avec 80 % des observations entre 1770 et 2370 m.
Bombus persicus
fréquente les steppes subalpines et alpines, ainsi que les lisières et les bois subalpins.
En Anatolie, Özbek (1983) liste
Astragalus alpinus, Astragalus arenarius, Astragalus cicer, Astragalus danicus, Astragalus ornithopoides, Carduus
spp.,
Centaurea
spp.,
Jurinella moschus, Pedicularis comosa, Pedicularis tuberosa, Lamium album, Lamium maculatum, Onobrychis cornuta, Onobrychis sativa, Salvia aethiopis, Salvia frigida, Taraxacum
sp.,
Trifolium pratense
et
Vicia cracca
. Pour la même région, nos données originales incluent 39 taxons floraux :
Cephalaria
cf.
procera
(230 observations),
Anchusa leptophylla
(50),
Carduus
sp. (20),
Anchusa azurea
(14),
Nepeta fissa
(14), Carduae sp. (11),
Carduus macrocephalus
(11),
Anchusa undulata
(10),
Onopordum turcicum
(10),
Salvia verticillata
(7),
Cephalaria sparsipilosa
(6),
Centaurea depressa
(4),
Centaurea glastifolia
(4),
Astragalus aureus
(3),
Astragalus baibutens
(3),
Astragalus
sp. (3),
Onobrychis
cf.
stenostachya
(3),
Alkanna
sp. (2),
Medicago sativa
(2),
Ononis spinosa
(2),
Stachys iberica
(2),
Stachys rizeensis
(2),
Trifolium
sp. (2),
Vicia dalmatica
(2),
Vicia pannonica
(2),
Vicia villosa
(2) et des observations isolées sur
Anchusa officinalis, Anchusa
sp.,
Echium angustifolium, Onobrychis
sp.,
Salvia
sp.,
Salvia virgata, Stachys atherocalyx, Stachys cretica, Thymus
cf.
nigricus, Trifolium ambiguum, Trifolium pratense
et
Vicia cracca
. Regroupées par familles, cela donne : Dipsacaceae (236 observations), Boraginaceae (80), Compositae (60), Labiatae (30), Leguminosae (28). Notons une préférence marquée pour
Cephalaria
cf.
procera
et pour
Anchusa
spp.
Thoracobombus
altcinsi içerisinde
persicus
oldukça yalıtılmış bir türdür (geçmişte
Eversmannibombus
).
Bombus persicus
çok karakteristik özellikler taşır, özellikle geniş beyaz bant yapısı Batı Palaearktik'teki türler arasında benzersiz bir yapıdır. Uçarken bile başka bir bombus arısı türü ile karıştırılmayacak kadar belirgindir. Bu tür Anadolu, Transkafkasya, Kafkasya ve İran'ın kuzeyinde endemiktir.
İran'da Baker (1996) ssp.
persicus'
u 2150 ile 3000 m'den gözlemiştir. Anadolu'da Rasmont & Flagothier (1996) ssp.
eversmanniellus
'u 1200 ile 3500 m (n=562) yükseklik aralığından örneklerin %80'i 1770 ile 2370 m arasından olacak şekilde tespit etmişlerdir.
Bombus persicus
subalpin ve alpin steplerde özellikle ağaçlıklı subalpin düzey yakınlarındaki orman kenarlarında yaygındır.
Anadolu'da Özbek (1983)
Astragalus alpinus
,
Astragalus arenarius
,
Astragalus cicer
,
Astragalus danicus
,
Astragalus ornithopoides
,
Carduus
spp.,
Centaurea
spp.,
Jurinella moschus
,
Pedicularis comosa
,
Pedicularis tuberosa
,
Lamium album
,
Lamium maculatum
,
Onobrychis cornuta
,
Onobrychis sativa
,
Salvia aethiopis
,
Salvia frigida
,
Taraxacum
sp.,
Trifolium pratense
ve
Vicia cracca
bitkilerini vermektedir. Aynı alanda bizim orijinal verimiz 38 çiçekli bitki taksasındandır:
Cephalaria
cf.
procera
(230 observations),
Anchusa leptophylla
(50),
Carduus
sp. (20),
Anchusa azurea
(14),
Nepeta fissa
(14),
Carduae
sp. (11),
Carduus macrocephalus
(11),
Anchusa undulata
(10),
Onopordum turcicum
(10),
Salvia verticillata
(7),
Cephalaria sparsipilosa
(6),
Centaurea depressa
(4),
Centaurea glastifolia
(4),
Astragalus aureus
(3),
Astragalus baibutens
(3),
Astragalus
sp. (3),
Onobrychis
cf.
stenostachya
(3),
Alkanna
sp. (2),
Medicago sativa
(2),
Ononis spinosa
(2),
Stachys iberica
(2),
Stachys rizeensis
(2),
Trifolium
sp. (2),
Vicia dalmatica
(2),
Vicia pannonica
(2),
Vicia villosa
(2) ve
Anchusa officinalis
,
Anchusa
sp., Boraginaceae,
Echium angustifolium
,
Onobrychis
sp.,
Salvia
sp.,
Salvia virgata
,
Stachys atherocalyx
,
Stachys cretica
,
Thymus
cf.
nigricus
,
Trifolium ambiguum
,
Trifolium pratense
and
Vicia cracca
'da bir gözlem. Familyalar bazında gruplandırırsak: Dipsacaceae (236 gözlem), Boraginaceae (80), Compositae (60), Labiatae (30), Leguminosae (28). Ayrıca özellikle
Cephalaria
cf.
procera
ve
Anchusa
spp.'nin de tercih edildiğini belirtmek yerinde olur.
Bombus persicus
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 23.01.2008
Bombus persicus eversmanni Worker
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Kars, 5km S Çamliçatak, 41°04'N 42°49'E, 1960 m
S/ Echium cf. vulgare
Bombus persicus eversmanni Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Kars, Oluklu, Pasli geçidi, 40°19'N 42°55'E 2030 m
S/ Carduus sp.
Bombus persicus eversmanni
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Erzurum, Saç geçidi, 39°52'N 042°23'E 2190m
S/ Carduus sp.
Bombus persicus eversmanni
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Erzurum, Saç geçidi, 39°52'N 042°23'E 2190m
S/ Carduus sp.
Bombus persicus eversmanni Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus persicus eversmanni Worker
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Kars, 5 km NW- Digor, 40°23'N 43°22'E, 2110 m
S/ Onopordum turcicum Danin
Bombus persicus eversmanni Worker
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Kars, 5 km NW- Digor, 40°23'N 43°22'E, 2110 m
S/ Onopordum turcicum Danin
Bombus persicus eversmanni Worker
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Erzincan, Kolçekmezdagi geçidi, 39°49'38"N 39°31'26"E 2143m
Bombus persicus eversmanni Worker
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye, Kars, Çildir gölü, Akçakale, 41°05'N 43°18'E 2048m
Bombus (Thoracobombus) pomorum
(Panzer, 1805)
Inside of the subgenus
Thoracobombus
,
pomorum
belongs to the pomorum-group (formerly
Rhodobombus
). In west Anatolia, the colour patterns of
Bombus pomorum pomorum
are similar to those of many other species. Generally, this ambiguity should be solved by reference to the subgeneric characters.
Bombus pomorum pomorum
may, however, be mistaken for
B. ruderarius ruderarius
and for
B. mlokosievitzii vogtiellus
but the very long gena and tabular clypeus of the former taxon have good diagnostic value for the females. For males, one should check the genitalia. In E. Anatolia, the coat colours of
B. pomorum canus
are similar to those of
B. mesomelas alboluteus
. Queens and workers are easily distinguished by the colour of T6 : reddish in the former taxon, black in the latter. The males of this species group are specially difficult to recognise. Between those of
B. pomorum
,
B. mesomelas
and
B. armeniacus
. In these species, the colours are quite variable and similar ; moreover, they fade readily in sunshine.
In Anatolia, according to Rasmont & Flagothier (1996), the two subspecies are found at quite different altitudes :
B. pomorum pomorum
between1300 and 2000 m (n=59, 80% of which between 1600 and 2000 m) and
B. pomorum canus
, between 1600 and 3500 m (n=143, 80% of which between 2070 and 2750 m).
Although
B. pomorum pomorum
is known to be a wood-edge species (Reinig, 1972), according to Rasmont (1988), it ventures far into open fields. The habitat of
B. pomorum canus
is quite different : it is a subalpine to alpine taxon, strictly bound to a steppic milieu.
B. pomorum pomorum
is most often encountered with
B. lapidarius
,
B. humilis
and
B. mlokosievitzii
(montane, wood-edge species), whereas
B. pomorum canus
is found with
B. handlirschianus
,
B. brodmanni
,
B. portschinsky
,
B. velox
,
B. mesomelas
and
B. subterraneus
(alpine steppes species).
For
B. pomorum canus
in Anatolia, our original data include :
Anchusa leptophylla
(40 observations),
Cephalaria sparsipilosa
(30),
Trifolium pratense
(18),
Carduae
sp. (13),
Astragalus aureus
(12),
Salvia verticillata
(10),
Cephalaria procera
(8),
Stachys germanica
(8),
Vicia alpestris
(8),
Nepeta racemosa
(6),
Stachys cretica
(5),
Rhinanthus angustifolius
(4),
Stachys atherocalyx
(4),
Lallemantia canescens
(3),
Vicia cracca
(3),
Carduus pycnocephalus
(2),
Melampyrum arvense
(2),
Onobrychis
sp. (2),
Phlomis pungens
(2),
Carduus
sp. (1),
Stachys balansae
(1). The main visited families are : Leguminosae (43), Boraginaceae (40), Labiatae (39), Dipsacaceae (38), Compositae (16) and Scrophulariaceae (6).
Dans le sous-genre
Thoracobombus, B. pomorum
appartient au groupe de
pomorum
(auparavant
Rhodobombus
). Dans l'ouest de l'Anatolie, la robe de
Bombus pomorum pomorum
est semblable à celle de beaucoup d'autres espèces. Généralement, cette ambigüité est levée par l'examen des caractères subgénériques. Toutefois,
Bombus pomorum pomorum
peut être confondu avec
B. ruderarius ruderarius
et avec
B. mlokowievitzii vogtiellus
. Le très long espace malaire et le clypéus tabulaire du premier constituent de bons caractères diagnostique pour les femelles. Pour les mâles, il faut vérifier les génitalias. Dans l'est de l'Anatolie, la robe de
B. pomorum canus
est très proche de celle de
B. mesomelas alboluteus
. Les reines et ouvrières peuvent être facilement distinguées grâce à la couleur du pelage du T6 : rousse chez
canus
, noire chez
alboluteus
. Les mâles de ce groupe sont particulièrement difficile à séparer (
B. pomorum, B. mesomelas
et
B. armeniacus
). Chez ces espèces, les couleurs sont assez variables et proches, de plus, elle défraîchissent rapidement avec le soleil (qui ne manque pas dans leur habitat).
En Anatolie, selon Rasmont & Flagothier (1996), les deux espèces sont trouvées à des altitudes assez différentes :
B. pomorum pomorum
entre 1300 et 2000 m (n=59, avec 80% entre 1600 et 2000 m) ;
B. pomorum canus
entre 1600 et 3500 m (n=143, avec 80% entre 2070 et 2750 m).
Bien que
B. pomorum pomorum
est connu comme une espèce de lisière (Reinig, 1972), selon Rasmont (1988), il s'aventure loin dans les milieux ouverts. Les habitats de
B. pomorum canus
sont assez différents : c'est une espèce subalpine à alpine, strictement liée à la steppe.
B. pomorum pomorum
est le plus souvent rencontré avec
B. lapidarius, B. humilis
et
B. mlokosievitzii
(qui sont des espèces mantagnardes de lisières), tandis que
B. pomorum canus
est trouvé avec
B. handlirschianus, B. brodmanni, B. portschinsky, B. velox, B. mesomelas
et
B. subterraneus
(qui sont des espèces de steppes alpines).
Pour
B. pomorum canus
en Anatolie, nos données originales comprennent les fleurs butinées suivantes :
Anchusa leptophylla
(40 observations),
Cephalaria sparsipilosa
(30),
Trifolium pratense
(18), Carduae sp. (13),
Astragalus aureus
(12),
Salvia verticillata
(10),
Cephalaria procera
(8),
Stachys germanica
(8),
Vicia alpestris
(8),
Nepeta racemosa
(6),
Stachys cretica
(5),
Rhinanthus angustifolius
(4),
Stachys atherocalyx
(4),
Lallemantia canescens
(3),
Vicia cracca
(3),
Carduus pycnocephalus
(2),
Melampyrum arvense
(2),
Onobrychis
sp. (2),
Phlomis pungens
(2),
Carduus
sp. (1),
Stachys balansae
(1). Les familles préférées sont : Leguminosae (43), Boraginaceae (40), Labiatae (39), Dipsacaceae (38), Compositae (16) et Scrophulariaceae (6).
Thoracobombus
altcinsi içerisinde
pomorum
pomorum grubuna dahildir (eskiden
Rhodobombus
). Batı Anadolu'da
Bombus pomorum pomorum
'un renk özellikleri pek çok başka türe benzerlik göstermektedir. Genellikle bu tip karışıklıklar altcins özellikleri sayesinde aşılabilir. Buna rağmen
Bombus pomorum pomorum
ile
B. ruderarius ruderarius
ve
B. mlokosievitzii vogtiellus
yanlışlıkla karıştırılabilir, ancak bu türde uzun gena ve tabular yapıda clypeus ile dişilerde ayrım sağlanabilir. Erkeklerde genital organ yapısı önemlidir. Doğu Anadolu'da
B. pomorum canus
'un tüy renklenmesi
B. mesomelas alboluteus
'a çok benzemektedir. Kraliçe ve işçiler T6'daki tüylerin ilk türde kızıl ikincisinde siyah olması ile kolaylıkla ayırt edilebilirler. Bu tür grubunda erkekleri teşhis etmek bir parça güçtür.
B. pomorum
,
B. mesomelas
ve
B. armeniacus
'ta renler çok değişkendir ve gün ışığı nedeni ile farklılık gösterebilirler.
Anadolu'da Rasmont & Flagothier (1996)'e göre farklı yükseklikleri tercih eden iki alttür buluınmaktadır. Bunlardan
B. pomorum pomorum
1300 ile 2000 m'de bulunurken (n=59, örneklerin %80'i 1600 ile 2000 m'dir)
B. pomorum canus
1600 ile 3500 m arasındadır (n=143, örneklerin %80'i 2070 ve 2750 m arasındandır).
Her ne kadar
B. pomorum pomorum
orman-kenarı türü olarak bilinse de (Reinig, 1972) Rasmont (1988)'e göre daha açık alanları tercih etmektedir.
B. pomorum canus
'un habitatı biraz daha farklıdır. Bu takson stepik ortama bağımlı subalpin ve alpin özellik arz eder.
B. pomorum pomorum
genellikle
B. lapidarius
,
B. humilis
ve
B. mlokosievitzii
(dağlık orman kenarı türleri) ile özgüllük gösterirken
B. pomorum canus
B. handlirschianus
,
B. brodmanni
,
B. portschinsky
,
B. velox
,
B. mesomelas
ve
B. subterraneus
ile birlikte bulunmaktadır (alpin step türleri).
B. pomorum canus
için Anadolu'da orijinal veri
Anchusa leptophylla
(40 gözlem),
Cephalaria sparsipilosa
(30),
Trifolium pratense
(18),
Carduae
sp. (13),
Astragalus aureus
(12),
Salvia verticillata
(10),
Cephalaria procera
(8),
Stachys germanica
(8),
Vicia alpestris
(8),
Nepeta racemosa
(6),
Stachys cretica
(5),
Rhinanthus angustifolius
(4),
Stachys atherocalyx
(4),
Lallemantia canescens
(3),
Vicia cracca
(3),
Carduus pycnocephalus
(2),
Melampyrum arvense
(2),
Onobrychis
sp. (2),
Phlomis pungens
(2),
Carduus
sp. (1),
Stachys balansae
(1) biçimindedir. En çok ziyaret edilen familyalar ise: Leguminosae (43), Boraginaceae (40), Labiatae (39), Dipsacaceae (38), Compositae (16) ve Scrophulariaceae (6) şeklindedir.
Bombus pomorum
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 23.01.2008
Bombus pomorum canus Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus pomorum canus Male
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Erzurum, between Senyurt and Radar dagi, 40°09'N 41°30'E 2621m
Bombus pomorum canus Male
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Erzurum, between Senyurt and Radar dagi, 40°09'N 41°30'E 2621m
Bombus pomorum canus Worker
auteur(s) : Pierre Rasmont
Erzurum, NW Saç geçidi, 2140m
S/ Cephalaria cf. procera
Bombus pomorum canus Worker
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Erzurum, NW Saç geçidi, 2140m
S/ Cephalaria cf. procera
Bombus pomorum canus Worker
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Erzurum, between Senyurt and Radar dagi, 40°09'N 41°30'E 2621m
Bombus pomorum canus Worker
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Erzurum, between Senyurt and Radar dagi, 40°09'N 41°30'E 2621m
Bombus pomorum pomorum Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus (Thoracobombus) ruderarius
(Muller, 1776)
Bombus ruderarius
can be mistaken for several other species from the same species group, the darker nominal form of the West Anatolia can be mistaken for
B. mlokosievitsii vogtiellus
, while the white banded ssp.
simulatilis
of the East-Anatolia and Caucasian region can be easily mistaken for
B. sylvarum daghestanicus
. The diagnostic characters are quite subtle and require a lens.
In Anatolia, Rasmont & Flagothier (1996) found the ssp.
B. ruderarius ruderarius
from 775 to 2100 m with 80% of the observations between 1200 and 2000 m and
B. ruderarius simulatilis
from 1200 to 2650 m with 80% between 1640 and 2200 m.
All the authors agree on considering
Bombus ruderarius
as a wood-edge species. According to Reinig (1971),
B. ruderarius simulatilis
has similar preferences, but it can be found even in montane steppes, far from woody surroundings.
B. ruderarius
is an opportunistic species, but in East Anatolia, for Rasmont & Flagothier (1996),
B. ruderarius
is a mountain species, living with
B. incertus
,
B. armeniacus
,
B. sylvarum
,
B. persicus
,
B. lucorum
,
B. soroeensis
and
B. niveatus
.
Özbek (2000) observed
B. ruderarius
on 19 flowers-species. We have the following list of 25 species:
Anchusa leptophylla
(26 observations),
Alkanna
sp. (21),
Cephalaria procera
(16),
Anchusa azurea
(10),
Anchusa officinalis
(8),
Onobrychis stenostachya
(8),
Salvia verticillata
(8),
Stachys cretica
(6),
Cerinthe minor
(5),
Anchusa
sp. (3),
Nepeta fissa
(3),
Cerinthe
sp. (2), Leguminosae (2),
Lythrum salicaria
(2),
Melampyrum arvense
(2), and 10 species more with 1 observation for each. One could quote the preminence of
Anchusa
in these choices.
Bombus ruderarius
peut être confondu avec plusieurs espèces du même groupe. La forme sombre de l'ouest de l'Anatolie peut être confondue avec
B. mlokosievitzii vogtiellus
, tandis que la ssp. à bandes blanches
simulatilis
de l'est de l'Anatolie et de la région Caucasienne peut être aisément confondue avec
B. sylvarum daghestanicus
. Les caractères diagnostiques sont assez subtils et réclament une loupe puissante.
En Anatolie, Rasmont & Flagothier (1996) trouvent la ssp.
B. ruderarius ruderarius
de 775 à 2100 m avec 80% des observations entre 1200 et 2000 m et
B. ruderarius simulatilis
de 1200 à 2650 m avec 80% entre 1640 et 2200 m.
Tous les auteurs sont d'accord pour considérer
Bombus ruderarius
comme une espèce de lisière. Selon Reinig (1971),
B. ruderarius simulatilis
a les mêmes préférences, mais peut même être trouvé dans les steppes montagnardes, loin des forêts.
B. ruderarius
est une espèce opportuniste, mais dans l'est de l'Anatolie, pour Rasmont & Flagothier (1996),
B. ruderarius
est montagnard, vivant avec
B. incertus, B. armeniacus, B. sylvarum, B. persicus, B. lucorum, B. soroeensis
et
B. niveatus
.
Özbek (2000) a observé
B. ruderarius
sur 19 espèces de fleurs. Nous avons la liste suivante avec 25 espèces :
Anchusa leptophylla
(26 observations),
Alkanna
sp. (21),
Cephalaria procera
(16),
Anchusa azurea
(10),
Anchusa officinalis
(8),
Onobrychis stenostachya
(8),
Salvia verticillata
(8),
Stachys cretica
(6),
Cerinthe minor
(5),
Anchusa
sp. (3),
Nepeta fissa
(3),
Cerinthe
sp. (2), Leguminosae (2),
Lythrum salicaria
(2),
Melampyrum arvense
(2), et encore 10 espèces avec des observations uniques. On peut remarquer la prééminence d'
Anchusa
dans ces choix.
Bombus ruderarius
aynı tür grubu içerisindeki pek çok tür ile karıştırılabilir Batı Anadolu'da bulunan koyu renkli form ile
B. mlokosievitsii vogtiellus
, Doğu Anadolu ve Kafkasya'da bulunan beyaz bantlı ssp.
simulatilis
ile de
B. sylvarum daghestanicus
yanlışlıkla karıştırılabilmektedir. Ayırtedici karakterler genellikle belirsizdir ve bir mikroskop yardımı olmaksızın görüntülemek oldukça güçtür.
Anadolu'da Rasmont & Flagothier (1996) ssp.
B. ruderarius ruderaius
'u 775 ile 2100 m'den gözlemlerin %80'i 1200 ile 2000 m'den olacak şekilde tespit etmişlerdir.
B. ruderaius simulatilis
ise 1200 ile 2650 m'den örneklerin %80'i 1640 ile 2200 m'den olacak şekilde bulunmuştur.
Tüm araştırmacılar
B. ruderarius
'un bir orman-kenarı türü olduğu konusunda fikir birliğindedir. Reinig (1971)'e göre
B. ruderarius simulatilis
'in de benzer tercihleri vardır ancak bazen dağlık steplerde ve ormanlık alanların uzaklarında da tespit edilebilmektedir.
B. ruderarius
oportunist bir türdür ancak Doğu Anadolu'da Rasmont & Flagothier (1996) için
B. incertus
,
B. armeniacus
,
B. sylvarum
,
B. persicus
,
B. lucorum
,
B. soroeensis
ve
B. niveatus
ile birlikte görülen bir dağlık türdür.
Özbek (2000)
B. ruderarius
'u 19 çiçek türü üzerinde gözlemlemiştir. Biz 25 türlük bir liste oluşturduk:
Anchusa leptophylla
(26 gözlem),
Alkanna
sp. (21),
Cephalaria procera
(16),
Anchusa azurea
(10),
Anchusa officinalis
(8),
Onobrychis stenostachya
(8),
Salvia verticillata
(8),
Stachys cretica
(6),
Cerinthe minor
(5),
Anchusa
sp. (3),
Nepeta fissa
(3),
Cerinthe
sp. (2), Leguminosae (2),
Lythrum salicaria
(2),
Melampyrum arvense
(2) her biri bir gözlem içeren 10 farklı tür daha. Bu noktada
Anchusa'
nın durumuna dikkat çekmek gerekir.
Bombus ruderarius
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 23.01.2008
Bombus ruderarius ruderarius Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus ruderarius simulatilis Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye, Kars, Çildir gölü, Tasbasi 40°56'00"N 43°16'38"E 1982m
Bombus ruderarius simulatilis Worker
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Kars, 5 km NW- Digor, 40°23'N 43°22'E, 2110 m
S/ Onopordum turcicum Danin
Bombus ruderarius simulatilis Worker
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Kars, 5 km NW- Digor, 40°23'N 43°22'E, 2110 m
S/ Onopordum turcicum Danin
Bombus ruderarius simulatilis Worker
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Kars, 5 km NW- Digor, 40°23'N 43°22'E, 2110 m
S/ Onpordum turcicum Danin
Bombus ruderarius simulatilis Worker
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Kars, Çildir gölü, Tasbasi, 40°56'N 43°16'E 1982m
Bombus (Thoracobombus) sylvarum
(L., 1761)
Bombus sylvarum
is usually easily recognised. In the west of Turkey, it is represented by the ssp.
citrinofasciatus
, grey-yellowish banded, in the East, it is the white banded ssp.
daghestanicus
, the latter coul be confused easily with
B. ruderarius simulatilis
. While this latter subspecies always had black hairs on the coxae,
B. s. daghestanicus
has there grey hairs.
Uncommonly, it can be found a melanic form
nigrescens
, that is extremely difficult to separate from
B. mlokosievitsi vogtiellus
. One more time, this latter has black hairs on the coxae while
B. s. nigrescens
always present at least some grey hairs on this organ.
In Anatolia, Rasmont & Flagothier (1996) report that the two local subspecies have significantly different altitudinal and climatic preferences. The western subspecies
B. s. citrinofasciatus
is found from 775 to 1950 m, with 80 % of the observations between 800 and 1750 m ; the eastern subspecies
B. s. daghestanicus
from 850 to 2750 m, with 80 % of the observations between 1300 and 2200 m.
All the authors agree on
B. sylvarum
being a wood-edge species (Pittioni & Schmidt, 1942; Reinig, 1972; Rasmont, 1988). However, for Anatolia, Reinig (1971) draws a clear distinction between the ssp.
citrinofasciatus
as being a wood-edge species, contrary to the ssp.
daghestanicus
as being an open-field one.
In Anatolia, Rasmont & Flagothier (1996) include
B. sylvarum
in the group of montane species, together with
B. incertus
,
B. armeniacus
,
B. sylvarum
,
B. persicus
,
B. lucorum
,
B. soroeensis
,
B. niveatus
and
B. ruderarius
.
Özbek (2000) mentions 114 foraging plants for
daghestanicus
and 26 for
citrinofasciatus
. We observed 1234 specimens of 61 flowers species:
Cephalaria
cf.
procera
(248 observations),
Anchusa
spp. (238, on 4 species, mainly
A. leptophylla
),
Carduus
spp. (132, on 5 spp.),
Salvia
spp. (84, on 4 species, mainly
S. verticillata
),
Alkanna
sp. (72),
Centaurea
spp. (54, on 5 species, mainly
C. soltitialis
),
Onobrychis
spp. (54 on 4 species, mainly
O. viciifolia
),
Stachys
spp. (50 on 4 species, mainly
S. cretica
),
Echinops ritro
(44),
Lythrum salicaria
(36),
Echium italicum
(20),
Melampyrum arvense
(20),
Prunella vulgaris
(20),
Trifolium
spp. (18),
Astragalus
spp. (14 on 3 species, mainly
A. acmophyllus
),
Vicia
spp. (14 on 3 species, mainly
V. dalmatica
),
Medicago sativa
(10),
Carthamus lanatus
(10),
Ononis spinosa
(8),
Phlomis
spp. (6 on 2 species) and 12 more genera. Grouped by plant families, these results amount to : Boraginaceae (338), Compositae (276), Dipsacaceae (248), Labiatae (166), Leguminosae (140), and others. We also observed differences between the species preferred by
citrinofasciatus
and those by
daghestanicus
.
Bombus sylvarum
est habituellement facile à identifier. Dans l'ouest de l'Anatolie, il est représenté par la ssp. ssp.
citrinofasciatus
, avec des bandes gris-jaunâtre ; dans l'est, il y a la ssp.
daghestanicus
, à bandes blanches. Cette dernière peut être facilement confondue avec
B. ruderarius simulatilis
. Mais , tandis que cette dernière a toujours des soies noires aux coxae,
sylvarum daghestanicus y porte toujours des soies grises.
Plus rarement, on peut aussi trouver une forme mélanique de
sylvarum
, f.
nigrescens
, laquelle est très difficile à séparer de
B. mlokosievitzii vogtiellus
. Ici encore, cette dernière à des soies noires aux coxae, tandis que
B. sylvarum
f.
nigrescens
y présente toujours au moins quelques poils gris bien visibles.
En Anatolie, Rasmont & Flagothier (1996) remarquent que les deux sous-espèces locales ont des préférences bien différentes d'altitude et de climat. La sous-espèce occidentale
B. s. citrinofasciatus
se trouve de 775 à 1950 m, avec 80 % des observations entre 800 et 1750 m ; la sous-espèce orientale
B. s. daghestanicus
, va de 850 à 2750 m, avec 80 % des observations entre 1300 et 2200 m.
Tous les auteurs s'accordent sur le fait de considérer
B. sylvarum
comme une espèce de lisières (Pittioni & Schmidt, 1942; Reinig, 1972; Rasmont, 1988). Toutefois, pour l'Anatolie, Reinig (1971) fait une distinction claire entre la ssp.
citrinofasciatus
, qu'il considère comme une espèce de lisières, au contraire de la ssp.
daghestanicus
qu'il présente comme liée aux terrains ouverts.
En Anatolie, Rasmont & Flagothier (1996) incluent
B. sylvarum parmi les espèces montagnardes, avec
B. incertus, B. armeniacus, B. sylvarum, B. persicus, B. lucorum, B. soroeensis, B. niveatus
et
B. ruderarius
.
Özbek (2000) mentionne 114 fleurs butinées pour
daghestanicus
et 26 pour
citrinofasciatus
. Nous avons observé 1234 spécimens sur 61 espèces florales :
Cephalaria
cf.
procera
(248 observations),
Anchusa
spp. (238, sur 4 espèces, dont surtout
A. leptophylla
),
Carduus
spp. (132, sur 5 spp.),
Salvia
spp. (84, sur 4 espèces, surtout
S. verticillata
),
Alkanna
sp. (72),
Centaurea
spp. (54, sur 5 espèces, surtout
C. solstitialis
),
Onobrychis
spp. (54 sur 4 espèces, surtout
O. viciifolia
),
Stachys
spp. (50 sur 4 espèces, surtout
S. cretica
),
Echinops ritro
(44),
Lythrum salicaria
(36),
Echium italicum
(20),
Melampyrum arvense
(20),
Prunella vulgaris
(20),
Trifolium
spp. (18),
Astragalus
spp. (14 sur 3 espèces, surtout
A. acmophyllus
),
Vicia
spp. (14 sur 3 espèces, surtout
V. dalmatica
),
Medicago sativa
(10),
Carthamus lanatus
(10),
Ononis spinosa
(8),
Phlomis
spp. (6 sur 2 espèces) et encore 12 autres genres. Regroupés par familles, cela donne : Boraginaceae (338), Compositae (276), Dipsacaceae (248), Labiatae (166), Leguminosae (140), et autres... Nous observons aussi quelques différences entre les espèces préférées par la ssp.
citrinofasciatus
et celles préférées par la ssp.
daghestanicus
mais nous n'irons pas plus loin ici.
Bombus sylvarum
teşhisi kolay bir türdür. Türkiye'nin batısında gri-sarımsı bantlı ssp.
citrinofasciatus
ile doğuda ise beyaz bantlı ssp.
daghestanicus
ile temsil edilir ancak ikini alttür bazen
B. ruderarius simulatilis
ile karıştırılabilmektedir. Ancak bu alttürde koksada her zaman siyah tüyler bulunurken
B. s. daghestanicus
'da bu tüyler gri renklidir.
Çok nadir olarak
nigrescens
olarak da isimlendirilen melanik bir form da görülebilmektedir. Bunu
B. mlokosievitzii vogtiellus
'tan ayırmak oldukça güçtür. Yine bunda da ilkinde koksada siyah tüyler bulunurken
B. s. nigrescens
'te her zaman bu kısımda gri tüyler vardır.
Anadolu'da Rasmont & Flagothier (1996)'e göre bu iki alttürn farklı iklimsel ve yükseklik tercihleri bulunmaktadır. Batıdaki alttür olan
B. s. citrinofasciatus
örneklerin %80'i 800 ile 1750 m olacak şekilde 775 ile 1950 m'de yayılış gösterirken doğudaki alttür olan
B. s. daghestanicus
örneklerin %80'i 1300 ile 2200 m'de yayılacak şekilde 850 ile 2750 m arasında yayılış göstermektedir.
Tüm araştırmacılar
B. sylvarum
'un bir orman kenarı türü olduğu konusunda fikir birliği içindedirler (Pittioni & Schmidt, 1942; Reinig, 1972; Rasmont, 1988). Ancak Anadolu'da Reinig (1971) ssp.
citrinofasciatus
için tam bir orman kenarı türü olduğu düşüncesindeyken ssp.
daghestanicus
'un bir açık alan türü olduğu görüşündedir.
Anadolu'da Rasmont & Flagothier (1996)
B. sylvarum
'u
B. incertus
,
B. armeniacus
,
B. sylvarum
,
B. persicus
,
B. lucorum
,
B. soroeensis
,
B. niveatus
ve
B. ruderarius
ile birlikte dağ türleri içinde incelemektedirler.
Özbek (2000)
daghestanicus
için 114 ve
citrinofasciatus
için de 26 bitki vermektedir.
Cephalaria
cf.
procera
(248 gözlem),
Anchusa
spp. (238, temelde
A. leptophylla
olmak üzere 4 farklı türde),
Carduus
spp. (5 farklı türde 132 gözlem),
Salvia
spp. (temelde
S. verticillata
olmak üzere 4 tür üzerinde 84),
Alkanna
sp. (72),
Centaurea
spp. (temelde
C. soltitialis
olmak üzere 5 tür üzerinde 54),
Onobrychis
spp. (temelde
O. viciifolia
olmak üzere 4 tür üzerinde 54),
Stachys
spp. (temelde
S. cretica
olmak üzere 4 tür üzerinde 50),
Echinops ritro
(44),
Lythrum salicaria
(36),
Echium italicum
(20),
Melampyrum arvense
(20),
Prunella vulgaris
(20),
Trifolium
spp. (18),
Astragalus
spp. (temelde
A. acmophyllus
olmak üzere 3 tür üzerinde 14),
Vicia
spp. (temelde
V. dalmatica
olmak üzere 3 tür üzerinde 14),
Medicago sativa
(10),
Carthamus lanatus
(10),
Ononis spinosa
(8),
Phlomis
spp. (2 tür üzerinde 6) ve 12 başka genera. Bitki familyalarına göre gruplandıracak olursak: Boraginaceae (338), Compositae (276), Dipsacaceae (248), Labiatae (166), Leguminosae (140) ve diğerleri. Ayrıca
citrinofasciatus
ve
daghestanicus
'un farklı bitki tercihleri olduğu konusunda bazı gözlemlerimiz bulunmaktadır.
Bombus sylvarum
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 23.01.2008
Bombus sylvarum citrinofasciatus Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus sylvarum daghestanicus Male
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Erzurum, Kireçli geçidi, 40°21'N 41°41'E 2424m
Bombus sylvarum daghestanicus Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus sylvarum daghestanicus
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Erzurum, Palandöken daglari, near to Kayak Merkezi, 39°51'N 41°16'E 2240 m
S/ Nepeta racemosa
Bombus sylvarum daghestanicus
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Erzurum, S- Karagöbek, 40°07'N 41°25'E 1840 m
S/ Anchusa leptophylla Roemer & Schultes subsp. incana (Lebed.) Cham.
Bombus sylvarum daghestanicus Worker
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye, Kars, Çildir gölü, Akçakale, 41°05'N 43°18'E 2048m
Bombus sylvarum daghestanicus Worker
auteur(s) : Pierre Rasmont
Turkiye, Kars, Çildir gölü, Akçakale, 41°05'N 43°18'E 2048m
Bombus sylvarum nigrescens Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus (Thoracobombus) velox
(Skorikov, 1914)
The coat of
Bombus velox
closely resembles that of the sympatric
Bombus mesomelas alboluteus
. The subgeneric characters should make the distinction easy. For the males, the genitalia are clearly different. The queens and workers of
B. velox
have a bulging clypeus, whereas this structure is flat in
B. mesomelas alboluteus
.
Bombus velox
is an uncommon species, that has been ignored for long and has been the topic of few papers. The known range of
B. velox
is restricted to NE. Anatolia and the Caucasus.
The species lives in high altitudes : Rasmont & Flagothier (1996) observed 67 specimens, from 1750 m to 2855 m, with 80 % of the specimens between 2200 and 2750 m. The habitat of
B. velox
is restricted to alpine steppes. The species most often found together with
B. velox
are
B. handlirschianus
,
B. portschinsky
,
B. subterraneus latreillellus
,
B. mesomelas alboluteus
,
B. alagesianus
,
B. oezbeki
,
B. erzurumensis
and
B. melanurus
.
Özbek (2000) gives only 8 foraging plants. Our own data for Anatolia are:
Stachys germanica
(30 observations),
Stachys atherocalyx
(16),
Cephalaria sparsipilosa
(12),
Nepeta fissa
(12),
Cephalaria
cf.
procera
(11),
Stachys
cf.
cretica
(8),
Trifolium
sp. (7),
Stachys balansae
(5),
Epilobium angustifolium
(4),
Lamium tomentosum
(4),
Astragalus onobrychis
(2),
Astragalus pinetorum
(2),
Carduae
sp. (2),
Centaurea
sp. (2),
Marrubium parviflorum
(2),
Rhinanthus angustifolius
(2),
Thymus
cf.
nigricus
(2),
Vicia cracca
and one observation on
Astragalus aureus
,
Carduus
sp.,
Onobrychis
cf.
stenostachya
and
Phlomis tuberosa
. By families, this list amounts to: Labiatae (80 observations), Dipsacaceae (23) and Leguminosae (15).
Le pelage de
Bombus velox
ressemble fortement à celui du
Bombus mesomelas alboluteus
sympatrique. Les caractères subgénériques permettent de les distinguer facilement. Pour les mâles, les génitalias sont nettement différents. Les reines et ouvrières de
B. velox
ont un clypeus arrondi tandis que celui-ci est nettement aplati chez
mesomelas alboluteus
.
Bombus velox
est une espèce rare et localisée, elle est restée longtemps méconnue et n'est mentionnée que dans peu d'articles. La distribution connue de
B. velox
est restreinte au NE de l'Anatolie et au Caucase.
L'espèce vit en haute altitude : Rasmont & Flagothier (1996) ont observé 67 spécimens, de 1750 m à 2855 m, avec 80 % entre 2200 et 2750 m. L'habitat de
B. velox
est restreint aux steppes alpines. Les espèces trouvées le plus souvent avec
B. velox
sont les suivantes :
B. handlirschianus, B. portschinsky, B. subterraneus latreillellus, B. mesomelas alboluteus, B. alagesianus, B. erzurumensis
et
B. melanurus
.
Özbek (2000) mentionne seulement 8 plantes butinées. Nos propres données pour l'Anatolie sont les suivantes :
Stachys germanica
(30 observations),
Stachys atherocalyx
(16),
Cephalaria sparsipilosa
(12),
Nepeta fissa
(12),
Cephalaria
cf.
procera
(11),
Stachys
cf.
cretica
(8),
Trifolium
sp. (7),
Stachys balansae
(5),
Epilobium angustifolium
(4),
Lamium tomentosum
(4),
Astragalus onobrychis
(2),
Astragalus pinetorum
(2),
Carduae
sp. (2),
Centaurea
sp. (2),
Marrubium parviflorum
(2),
Rhinanthus angustifolius
(2),
Thymus
cf.
nigricus
(2),
Vicia cracca
et une observation sur chacune des plantes suivantes,
Astragalus aureus
,
Carduus
sp.,
Onobrychis
cf.
stenostachya
et
Phlomis tuberosa
. Par famille, cette liste regroupe : Labiatae (80 observations), Dipsacaceae (23) et Leguminosae (15).
Bombus velox
'un tüy renklenmesi simpatrik
Bombus mesomelas alboluteus
ile büyük benzerlik göstermektedir. Altcins karakterleri ile bunları ayırt etmek daha kolaydır. Erkeklerde genital organ yapısı çok farklılık göstermektedir.
B. velox
'ta kraliçe ve işçilerin clypeusu dışbükeyken
B. mesomelas alboluteus
'ta oldukça yassıdır.
Bombus velox
nadir rastlanan bir türdür ve uzun süredir gözden kaçtığından hakkında oldukça az sayıda çalışma yayınlanmıştır.
B. velox
'un dağılımı Kuzey Doğu Anadolu ve Kafkaslar ile sınırlıdır.
Bu tür yüksek bölgelerde bulunur. Rasmont & Flagothier (1996) 1750 m ile 2855 m arasında örneklerin %80'i 2200 ile 2750 m olacak biçimde 67 örnek gözlemlemişlerdir.
B. velox
alpin stepte bulunan bir türdür. Bu türü genellikle
B. handlirschianus
,
B. portschinsky
,
B. subterraneus latreillellus
,
B. mesomelas alboluteus
,
B. alagesianus
,
B. oezbeki
,
B. erzurumensis
ve
B. melanurus
ile birlikte bulmak mümkündür.
Özbek (2000) yalnızca 8 bitki türünü vermiştir. Anadolu'daki çalışmalarımız sonucu elde ettiğimiz veriye göre;
Stachys germanica
(30 gözlem),
Stachys atherocalyx
(16),
Cephalaria sparsipilosa
(12),
Nepeta fissa
(12),
Cephalaria
cf.
procera
(11),
Stachys
cf.
cretica
(8),
Trifolium
sp. (7),
Stachys balansae
(5),
Epilobium angustifolium
(4),
Lamium tomentosum
(4),
Astragalus onobrychis
(2),
Astragalus pinetorum
(2),
Carduae
sp. (2),
Centaurea
sp. (2),
Marrubium parviflorum
(2),
Rhinanthus angustifolius
(2),
Thymus
cf.
nigricus
(2),
Vicia cracca
ve
Astragalus aureus
üzerinde bir gözlem,
Carduus
sp.,
Onobrychis
cf.
stenostachya
ve
Phlomis tuberosa
. Familyalara göre ise: Labiatae (80 gözlem), Dipsacaceae (23) ve Leguminosae (15).
Bombus velox
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 23.01.2008
Bombus velox Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Bombus velox Male
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Erzurum, NW Saç geçidi, 2140m
S/ Cephalaria cf. procera
Bombus velox Worker
auteur(s) : Pierre Rasmont
Türkiye, Erzurum, E-Senyurt, 40°10'N 41°30'E, 2390 m
S/ Trifolium ambiguum Bieb.
Bombus (Thoracobombus) zonatus
Smith, 1854
Bombus zonatus
has a very characteristic coat and can be easily and reliably determined on this character alone. Many old data are referred to as "
Bombus eversmanni
".
In Anatolia, Rasmont & Flagothier (1996) report altitudes from 150 to 1950 m (n = 414), with 80 % of the observations between 1060 and 1660 m. Reinig regards
B. zonatus
as an open-field species. In Anatolia, we observed it in steppes and woody steppes. According to Reinig (1972),
B. zonatus
coexists most often with
B. terrestris
,
B. argillaceus
and
B. niveatus vorticosus
. According to Rasmont & Flagothier (1996),
Bombus zonatus
is a species of the hill stage, together with
B. pascuorum
,
B. argillaceus
,
B. terrestris
,
B. sylvarum
,
B. lucorum
,
B. niveatus
(as main species).
Özbek (2000) give 49 foraging species. We found 47 flowers species:
Anchusa leptophylla
(43 observations),
Centaurea solstitialis
(32), Boraginaceae (19),
Anchusa officinalis
(16),
Stachys byzantina
(15),
Stachys cretica
(15),
Carduae
sp. (10),
Ononis spinosa
(10),
Echium italicum
(7),
Salvia verticillata
(7),
Stachys germanica
(7),
Anchusa undulata
(6),
Echium plantagineum
(6),
Medicago sativa
(6), Leguminosae (5),
Anchusa azurea
(4),
Carduus acanthoides
(4),
Coronilla varia
(3),
Marrubium parviflorum
(3),
Salvia virgata
(3),
Anchusa
sp. (2),
Anchusa strigosa
(2),
Carduus
sp. (2),
Centaurea iberica
(2),
Cirsium arvense
(2),
Melilotus officinalis
(2),
Ononis
sp. (2),
Stachys iberica
(2),
Stachys
sp. (2),
Trifolium pratense
(2),
Vicia
sp. (2) and one observation on 16 other species. Preferred families are : Boraginaceae (108 observations among which 73 on
Anchusa
spp.), Compositae (57, among which 37 on
Centaurea
spp.) Labiatae (56, among which 42 on
Stachys
spp.) and Leguminosae (36).
Bombus zonatus
a une robe très caractéristique et peut aisément être reconnue sur cette seule base, avec fiabilité. Beaucoup de données anciennes sont citées sous la dénomination "
Bombus eversmanni
".
En Anatolie, Rasmont & Flagothier (1996) rapportent des altitudes de 150 à 1950 m (n = 414), avec 80 % des observations entre 1060 et 1660 m. Reinig regarde
B. zonatus
comme une espèce de milieux ouverts. En Anatolie, nous l'avons observé dans les steppes et les steppes boisées. Selon Reinig (1972),
B. zonatus
coexiste le plus souvent avec
B. terrestris, B. argillaceus
et
B. niveatus vorticosus
. Selon Rasmont & Flagothier (1996),
Bombus zonatus
est une espèce collinéenne, qui se trouve principalement avec
B. pascuorum, B. argillaceus, B. terrestris, B. sylvarum, B. lucorum, B. niveatus
.
Özbek (2000) donne 49 fleurs butinées. Nous avons trouvé 47 espèces florales butinées :
Anchusa leptophylla
(43 observations),
Centaurea solstitialis
(32), Boraginaceae (19),
Anchusa officinalis
(16),
Stachys byzantina
(15),
Stachys cretica
(15), Carduae sp. (10),
Ononis spinosa
(10),
Echium italicum
(7),
Salvia verticillata
(7),
Stachys germanica
(7),
Anchusa undulata
(6),
Echium plantagineum
(6),
Medicago sativa
(6), Leguminosae (5),
Anchusa azurea
(4),
Carduus acanthoides
(4),
Coronilla varia
(3),
Marrubium parviflorum
(3),
Salvia virgata
(3),
Anchusa
sp. (2),
Anchusa strigosa
(2),
Carduus
sp. (2),
Centaurea iberica
(2),
Cirsium arvense
(2),
Melilotus officinalis
(2),
Ononis
sp. (2),
Stachys iberica
(2),
Stachys
sp. (2),
Trifolium pratense
(2),
Vicia
sp. (2) et encore des observations uniques sur 16 plantes supplémentaires. Les familles préférées sont : Boraginaceae (108 observations dont 73 sur
Anchusa
spp.), Compositae (57, dont 37 sur
Centaurea
spp.) Labiatae (56, dont 42 sur
Stachys
spp.) et Leguminosae (36).
Bombus zonatus'
un tüy yapısı çok karakteristiktir ve bu sayede kolaylıkla teşhisi yapılabilir. Pek çok eski çalışmada adı "
Bombus eversmanni
" olarak geçmektedir.
Anadolu'da Rasmont & Flagothier (1996) 150 ile 1950 m (n=414) yükselti aralığını örneklerin %80'i 1060 ile 1660 m arasında olacak şekilde vrmektedir. Reinig
B. zonatus
'u bir açık alan türü olarak vermektedir. Anadolu'da bu türü stepte ve ağaçlıklı stepte gözlemledik. Reinig (1972)'e göre
B. zonatus
B. terrestris
,
B. argillaceus
ve
B. niveatus vorticosus
ile birlikte görülmektedir. Rasmont & Flagothier (1996)'e göre
Bombus zonatus
genellikle tepelik alanlarda
B. pascuorum
,
B. argillaceus
,
B. terrestris
,
B. sylvarum
,
B. lucorum
,
B. niveatus
(en temel bu tür) ile birlikte bulunur.
Özbek (2000) ziyaret edilen çiçek sayısını 49 olarak vermektedir. Biz 47 çiçek türü gözlemledik. Bunlar:
Anchusa leptophylla
(43 gözlem),
Centaurea solstitialis
(32), Boraginaceae (19),
Anchusa officinalis
(16),
Stachys byzantina
(15),
Stachys cretica
(15),
Carduae
sp. (10),
Ononis spinosa
(10),
Echium italicum
(7),
Salvia verticillata
(7),
Stachys germanica
(7),
Anchusa undulata
(6),
Echium plantagineum
(6),
Medicago sativa
(6), Leguminosae (5),
Anchusa azurea
(4),
Carduus acanthoides
(4),
Coronilla varia
(3),
Marrubium parviflorum
(3),
Salvia virgata
(3),
Anchusa
sp. (2),
Anchusa strigosa
(2),
Carduus
sp. (2),
Centaurea iberica
(2),
Cirsium arvense
(2),
Melilotus officinalis
(2),
Ononis
sp. (2),
Stachys iberica
(2),
Stachys
sp. (2),
Trifolium pratense
(2),
Vicia
sp. (2) ve 16 farklı tür üzerinde birer gözlem. En çok tercih edilen familyalar ise: Boraginaceae (73 tanesi
Anchusa
spp. üzerinde olmak üzere 108 gözlem), Compositae (37 tanesi
Centaurea
spp. üzerinde olmak üzere 57 gözlem) Labiatae (42 tanesi
Stachys
spp. üzerinde olmak üzere 56 gözlem) ve Leguminosae (36).
Bombus zonatus
Main sources : Rasmont P., Aytekin A. M., Kaftanoglu O., Barbier Y., Terzo M. & Flagothier D.
Last update : 23.01.2008
Bombus zonatus apicalis Female
auteur(s) :
Bombus_zonatus_worker.jpg
auteur(s) : Goran Holmstrom
Türkiye Urgup
Bombus_zonatus_worker_2.jpg
auteur(s) : Goran Holmstrom
Türkiye Urgup
Bombus zonatus zonatus Female
auteur(s) : Pierre Rasmont
Colour Pattern
Personalia
Many thanks to contributors and many helpers :
M. Murat Aslan, Yvan Barbier, Michael Campo, Thibaut De Meulemeester, Fatih Dikmen, Erdinç Durmus, Necda Eldeniz, Ferat Geng, Yasemin Güler, Heather Hines, Deborah Smith (and Tim), Michaël Terzo, Robbin Thorpe, Hüseyin & Mihriye Tural, the late Dr. William F. Reinig and Fr. Lotte Reinig,
A. Murat Aytekin
auteur(s) : Pierre Rasmont
2002
A. Murat Aytekin in Zigana Geçidi
auteur(s) : Pierre Rasmont
2007
A. Murat Aytekin in Ovacik, 2002
auteur(s) : Pierre Rasmont
Ovacik is the original town of the Murat Aytekin's family
A. Murat Aytekin & Pierre Rasmont
auteur(s) :
Working on bumblebees 2007
A Murat Aytekin & Thibaut De Meulemeester
auteur(s) :
2007 in Murat's house Ankara
A. Murat. Aytekin & Yvan Barbier, Kaçkar, 2002
auteur(s) : Pierre Rasmont
Seçil and Murat Aytekin
auteur(s) : Pierre Rasmont
2007 Ankara
Didier Flagothier
auteur(s) : Yvan Barbier
1995 in Adana
Didier Flagothier
auteur(s) : Pierre Rasmont
1996 in Sivas
Didem and Erdinç Durmus, Fatih Dikmen, Thibaut De Meulemeester and Murat Aytekin, Murgul, 2007
auteur(s) : Pierre Rasmont
Pierre and Anne Rasmont with Osman Kaftanoglu 1996
auteur(s) : Didier Flagothier
Expedition
auteur(s) :
Mahmut Murat Aslan, Pierre and Anne Rasmont with Osman Kaftanoglu Agri (Ararat Mnt.) in 1996
Anne & Pierre Rasmont, Erciyes dagi, 1997
auteur(s) :
M.Murat Aslan, Anne Rasmont, Osman Kaftanoglu & Didier Flagothier, Erciyes dagi, 1996
auteur(s) : Pierre Rasmont
Michael Terzo, Michael Campo and Pierre Rasmont, Çatalhüyük, 1997
auteur(s) : Pierre Rasmont
At the origin of the civilisation !
Expedition in Erzurum
auteur(s) :
Michael Terzo, Pierre Rasmont, Michael Campo, Osman Kaftanoglu, Deborah Smith, Tim, Necda Erdeniz, Robbin Thorp, 1997
Michael Campo, Pierre Rasmont, Robbin Thorp and Osman Kaftanoglu, near Van, 1997
auteur(s) : Pierre Rasmont
Tea time
Heather Hines, Michael Terzo, Murat Aytekin, Pierre Rasmont and Yvan Barbier, Agri dag (Ararat), 2002
auteur(s) : Pierre Rasmont
Fatih Dikmen, Pierre Rasmont, Murat Aytekin and Thibaut De Meulemeester 2007
auteur(s) : Pierre Rasmont
Expedition
auteur(s) :
Pierre Rasmont, Thibaut De Meleumeester, Hüseyin and Mihriye Tural, Fatih Dikmen in Korucular 2007
Yvan Barbier, Murat Aytekin, Pierre Rasmont, Heather Hines and Michael Terzo in Ovacik 2002
auteur(s) :
Ovacik (Ardanuç) is the original town of the Murat Aytekin's family
Fatih Dikmen, 2007
auteur(s) : Pierre Rasmont
Fatih Dikmen, Zigana Geçidi, 2007
auteur(s) : Pierre Rasmont
Heather Hines, near Kayseri, 2002
auteur(s) : Pierre Rasmont
Çardik Tepesi Kayseri, 2002. Typical landscape of Bombus sulfureus
Heather Hines, near Kayseri, 2002
auteur(s) : Pierre Rasmont
Çardik Tepesi, Kayseri, 2002. Typical landscape of Bombus sulfureus
Heather Hines
auteur(s) : Pierre Rasmont
2002
Hüseyin & Mihriye Tural, Korucular (Artvin), 2007
auteur(s) : Pierre Rasmont
Jacques Lambinon
auteur(s) : Pierre Rasmont
1998
Osman Kaftanoglu, Pierre Rasmont and A.Murat Aytekin, Adana, 2003
auteur(s) : Pierre Rasmont
Michael Campo, near Erzurum, 1997
auteur(s) : Pierre Rasmont
Michael Terzo, near Atanoglu (Artvin), 1996
auteur(s) : Pierre Rasmont
Michael Terzo
auteur(s) : Pierre Rasmont
in Kackar 2002
Ferdinand Ferdinandovitsch Morawitz, 1827-1896
auteur(s) :
Necda Eldeniz, 1997
auteur(s) : Pierre Rasmont
Osman Kaftanoglu, 2003
auteur(s) : Pierre Rasmont
Osman Kaftanoglu, 2003
auteur(s) : Pierre Rasmont
Pierre Rasmont
auteur(s) :
2004
Pierre Rasmont exhausted when climbing to Egrisu yaylasi, Damar, 2007
auteur(s) : Fatih Dikmen
Pierre Rasmont
auteur(s) :
in StPeterburg 1998
Oktawiusz Wincenty Bourmeister-Radoszkowski 1820-1895
auteur(s) :
Oktawiusz Wincenty Bourmeister-Radoszkowski 1820-1895
auteur(s) :
William Frederik Reinig 1903-1980
auteur(s) :
Robbin W. Thorp, near Erzurum, 1977
auteur(s) : Pierre Rasmont
Alexandre Stefanovich Skorikov 1841-1942
auteur(s) :
Thibaut De Meulemeester, Damar, 2007
auteur(s) : Pierre Rasmont
Pierre Rasmont, Lotte Reinig, William Frederik Reinig 1979
auteur(s) :
Nürtingen-Hardt, at the Reinig's home, 1979
Yasemin Guler, near Kayseri, 2002
auteur(s) : Pierre Rasmont
Yvan Barbier, near Kayseri, 2002
auteur(s) : Pierre Rasmont
Yvan Barbier, 2002
auteur(s) : Pierre Rasmont
Yvan Barbier, Kaçkar, 2002
auteur(s) : Pierre Rasmont
Kaçkar, Ayder Yaylasi, 2002
Références
Aytekin, A. M. & Çagatay, N.
. 2003. Systematical Studies on Megabombus (Apidae: Hymenoptera) Species in Central Anatolia. Turkish Journal of Zoology. Vol. 27 195-204.
Aytekin, A. M., Rasmont P. & Çagatay, N.,.
. 2003. Molecular and Morphometric Variation in Bombus terrestris lucoformis Krüger and Bombus terrestris dalmatinus Dalla Torre (Hymenoptera: Apidae). Mellifera. Vol. 3 No: 6. 34-40.
Aytekin, A. M., Terzo M., Rasmont P. & Çagatay N.
. 2007. Landmark based geometric morphometric analysis of wing shape in Sibiricobombus Vogt (Hymenoptera: Apidae: Bombus Latreille). Annales de la Societe entomologique de France (n.s.) 43(1): 95-102.
Baker, D.B.
. 1996. On a collection of humble-bees from northern Iran (Hymenoptera: Apoidea, Bombinae). Beitr. Ent., Berlin, 46(1): 109-132.
Dathe, H. H.
. 1980. Zur Hymenopteren-Fauna des Naturschutzgebietes Teberda im Westkaukasus. Milu, Berlin, 5 (1/2): 194-217.
Davis, P.H.
. 1965-1988. Flora of Turkey and the East Aegean Islands. 10 volumes. University of Edinburgh, Edinburgh.
Fahringer, J.
. 1922. Hymenopterologische Ergebnisse einer wissenschaftlichen Studienreise nach der Türkei und Kleinasien (mit Auschluss des Amanusgebirges). Archiv für Naturgeschichte, 88A:149-222.
Fahringer, J. & H. Friese.
. 1921. Eine Hymenopteren-Ausbeute aus dem Amanusgebirge (Kleinasien und Nord-Syrien, südl. Armenien). Archiv für Naturgeschichte, 87A:150-176.
Flagothier, D.
. 1996. Biogéographie et choix floraux des bourdons (Hymenoptera, Apidae) de la Turquie. Mémoire de licence, Université de Mons-Hainaut, 69 + III pp (aussi comme OTAN-NATO research report, avec comme auteurs Rasmont P. & Flagothier D.).
Grinfel'd, E.K.
. 1978. Stepnoj shmel' - Bombus fragrans Pallas. Vestnik Leningradskogo Universiteta, 3: 15-16.
Gürel, F., Gösterit A., Eren O.
. 2008. Life cycle and foraging patterns of native Bombus terrestris (L.). (Hymenoptera: Apidae) in the Mediterranean region. Insectes Sociaux (in press).
Kaftanoglu, O.
. 2000. The diversity and faunistics of bumblebees for pollination in greenhouses. . pp. 73-81 in Sommeijer M.J. & De Ruijter A. (ed.) Insect pollination in Greenhouses: proceedings of the specialists' Meeting held in Soesterberg, The Netherlands, 30 September to 2 October 1999.Universiteit Utrecht, Utrecht, 220 pp.
Løken, A.
. 1984. Scandinavian species of the genus Psithyrus Lepeletier (Hymenoptera: Apidae). Entomologica Scandinavica, suppl. 23: 1-45.
Ozbek, H.
. 1978. Dogu Anadolu'nun bazi yörelerinde elma agaçlarinda tozlasma yapan arilar (Hymenoptera:Apoidea). Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ziraat Dergisi Cilt:9 Sayi:4 (Ayri Baski):73-83.
Ozbek, H.
. 1983. Dogu Anadolu'nun bazi yörelerindeki Bombinae (Hymenoptera;Apoidea,Bombidae) türleri üzerinde taksonomik ve bazi biyolojik çalismalar. Atatürk Üniversitesi Basimevi, Erzurum 70 pp.
Ozbek, H.
. 1987. Türkiye'nin Psithyrus Lepeletier (Hym.:Apidae) türleri. Türkiye I. Entomoloji Kongresi 13-16 Ekim 1987. Izmir. 661-673.
Ozbek, H.
. 1990. A new bumblebee species of Pyrobombus Dalla Torre (Hymenoptera, Apidae, Bombinae) in Eastern Anatolia Turkey. Türkiye Entomoloji Dergisi 14(4):207-214.
Ozbek, H.
. 1990. Palandöken ve Kargapazari Daglari ari (Hymenoptera:Apoidea) faunasi. X. Ulusal Biyoloji Kongresi 18-20 Temmuz 1990. Erzurum. 153-162.
Ozbek, H.
. 1997. Bumblebees fauna of Turkey with distribution maps (Hymenoptera:Apidae:Bombinae)Part1:Alpigenobombus Skorikov, Bombias Robertson and Bombus Latreille. Türkiye Entomoloji Dergisi 21(1):37-56.
Ozbek, H.
. 1998. On the bumblebee fauna of Turkey:II. The genus Pyrobombus (Hymenoptera, Apidae, Bombinae). Zoology In The Middle East 16:89-106.
Ozbek, H.
. 2000. On the bumblebee fauna of Turkey: III. The subgenus Thoracobombus D.T. (Hymenoptera, Apidae, Bombinae). Journal of Entomological Research Society 2(2): 43-61.
Panfilov, D.V.
. 1951. Shmeli podroda Cullumanobombus Vogt (Hymenoptera, Apoidea). Trudy vsesoyuznogo Entomologicheskogo Obshchestva, 43: 115-128.
Pittioni, B.
. 1937. Eine Hummelausbeute aus dem Elburs-Gebirge (Iran). Konowia, Wien, 16(2): 113-129.
Pittioni, B. & R. Schmidt.
. 1942. Die Bienen des südöstlichen Niederdonau. I: Apidae, Podaliriidae, Xylocopidae und Ceratinidae. Niederdonau, Natur und Kultur, 19: 1-69.
Radoszkowski, O.
. 1890. Hyménoptères récoltés sur le mont Ararat. Trudy russk. ent Obshch., 24: 502-510.
Rasmont P.
. 1984. Les Bourdons du genre Bombus Latreille sensu stricto en Europe Occidentale et Centrale (Hymenoptera, Apidae). Spixiana, München, 7: 135-160.
Rasmont P., Scholl A., Jonghe R. de, Obrecht E. & Adamski A.
. 1986. Identité et variabilité des mâles de bourdons du genre Bombus Latreille sensu stricto en Europe Occidentale et Centrale (Hymenoptera, Apidae, Bombinae). Revue suisse de Zoologie, 93(3): 661-682.
Rasmont, P.
. 1988. Monographie écologique et zoogéographique des Bourdons de France et de Belgique (Hymenoptera, Apidae, Bombinae). Thèse de doctorat en Sciences Agronomiques, Faculté des Sciences agronomiques de l'Etat, Gembloux, 310 + LXII pp.
Rasmont, P. & Flagothier D.
. 1996. Biogéographie et choix floraux des bourdons (Hymenoptera, Apidae) de la Turquie. N.A.T.O.-O.T.A.N. TU-Pollination project, rapport préliminaire, Université de Mons-Hainaut, Adana Çukurova Universitesi, 69 + 3 pp. (aussi comme mémoire de fin d'étude avec comme auteur Flagothier D.).
Rasmont, P., Aytekin A., M., Kaçar, M., S.
. 2008. Ousting of the Common Redstart (Aves: Turdidae: Phoenicurus phoenicurus) From Its Nests by the Bumblebee Bombus niveatus vorticosus (Hymenoptera: Apidae). Annales de la Société Entomologique de France. 44 (2): 251-255.
Rasmont, P., Coppée A., Michez D. & De Meulemeester T.
. 2008. An overview of the Bombus terrestris (L. 1758) subspecies (Hymenoptera : Apidae). Annales de la Société entomologique de France (n. s.), 44 (2): 243-250.
Reinig, W. F.
. 1939. Die Hummeln der Reisen von E.Pfeiffer (1936) und E. Pfeiffer und Dr. W. Forster (1937) in den Elburs. Mitteilingen der Münchner Entomologische Gesellschaft, 29(2/3): 145-148.
Reinig, W. F.
. 1967. Zur Kenntnis der Hummelfaunen einiger Gebirge West-Kleinasien (Hym., Apidae). Nachrichtenblatt der Bayerischen Entomologen, 16: 81-91.
Reinig, W. F.
. 1968. Über die Hummeln und Schmarotzerhummeln Nordwest-Anatoliens (Hym., Apidae). NachrBl. bayer. Ent., 17: 101-112.
Reinig, W. F.
. 1971. Zur Faunistik und Zoogeographie des Vorderen Orients. 3. Beitrag zur Kenntnis der Hummeln und Schmarotzerhummeln Anatoliens. Veröffentlichungen der zoologischen Staatssammlung München, 15: 139-165.
Reinig, W. F.
. 1973. Faunistiche und zoogeographische Studien in Kleinasien. 4. Beitrag zur Kenntnis der anatolischen Hummeln (Bombus Latr., 1802) und Schmarotzerhummeln (Psithyrus Lep., 1832) (Hym., Apidae). Mitteilungen der Münchner entomologischen Gesellschaft, 69: 110-133.
Reinig, W. F.
. 1974. Faunistische und zoogeographische Studien in Kleinasien. 5. Auf Hummelfang in Taurus (Bombus Latr., 1802 et Psithyrus Lep., 1832; Hym., Apidae). Nachrichtenblatt der Bayerischen Entomologen, 23: 67-80.
Reinig, W.F. & Rasmont P.
. 1983. Über den anatolischen Megabombus (Thoracobombus) pascuorum (SCOPOLI, 1763). (Hymenoptera, Apidae). Spixiana, München, 6: 153-165.
Reinig, W.F. & Rasmont P.
. 1988. Beitrag zur Kenntnis der Bergwaldhummel Alpigenobombus wurfleini (Radoszkowski, 1859)(Hymenoptera, Apidae, Bombinae). Spixiana, München, 11(1): 37-67.
Skorikov, A.S.
. 1931. Die Hummelfauna Turkestans und ihre Beziehungen zur zentralasiatischen Fauna (Hymenoptera, Bombidae). Abhandlungen der Pamir-Expedition, 1928, 8: 175-247.
Skorikov, A.S.
. 1938. Zoogeograficheskie zakonomernosti v faunakh shmeley Kavkaza, Irana i Anatolii (Hymenoptera, Bombinae). - Zoographische Gesetzmässigkeiten der Hummelfauna im Kaukasus, Iran und Anatolien (Hymenoptera, Bombinae). Russk. ent. Obozr., 27: 145-151.
Tkalcu, B.
. 1963. Eine neue Hummel-Art der Gattung Agrobombus Vogt aus dem Alpengebiet (Hymenoptera, Apoidea). Casopis Ceskoslovenské Spolecnosti Entomologické, 60: 183-196.
Tkalcu, B.
. 1965. Über Agrobombus inexspectatus Tkalcu (Hymenoptera, Apoidea, Bombinae). Reichenbachia, 5: 225-230.
Tkalcu, B.
. 1973. Taxonomie von Pyrobombus brodmannicus (Vogt) (Hymenoptera, Apoidea, Bombinae). Acta entomologica bohemoslovaca, 70(4): 259-268.
Tkalcu, B.
. 1994. Trois nouveaux taxa d'abeilles de Turquie (Hymenoptera, Apoidea). Bulletin de la Société entomologique de Mulhouse, 1994(octobre-décembre): 87-89.
Williams P. H.
. 1998. An annotated checklist of bumble bees with an analysis of patterns of description (Hymenoptera: Apidae, Bombini). Bulletin of The Natural History Museum, Entomology Series, 67(1): 79-152.
Williams P.H.
. 1991. The bumble bees of the Kashmir Himalaya (Hymenoptera: Apidae, Bombini). Bulletin of the British Museum (Natural History) (Entomology), 60(1): 1-204.
see also:
http://www.nhm.ac.uk/research-curation/research/projects/bombus/Williams91_Kashmir1_intro.pdf
Zohary, M.
. 1973. Geobotanical foundations of the Middle East, first volume pp. 1-11 + 1-340, 8 pls; second volume pp. 341-739, 8 pls. Gustav Fischer, Swets & Zeitlinger, Stuttgart, Amsterdam.
File type:
pdf
word
Maps and pictures on:
2 columns
1 column